Bir zamanlar Havzan Mahallesi: Konya'da birçok ilke ev sahipliği yapmış

Havzan Mahallesi: Cumhuriyet Döneminde mahalleleştirilen tarihî bir bölge

Meram'a bağlı Havzan Mahallesi, güneyinde Toprak Sarnıç Mahallesi, kuzeyinde Armağan Mahallesi, doğusunda Konya Garı, batısında Orgeneral Cemal Tural Mahallesi ile sınırlandırılmış. Mahalle, Konya Kalesi’nin dış surlarının batısındaki Çeşme Kapısı’ndan Meram’a giden en eski yol üzerinde yer alır. Adını, Selçuklu veziri Sahip Ata Fahreddin Ali’nin XIII. yüzyılın ortalarında burada yaptırdığı büyük havuzhanelerden almış. Havuzhaneler eski Havzan Mescidi’nin (bugünkü Orgeneral Cemal Tural Camii) yerinde idi. Bu havuzlara ait bazı kitabeli parçalar Havzan Çeşmesi üzerinde. 1102-1103/1691-1692 tarihli 45 Numaralı Şeriye Sicili’nde yer alan birtakım mülk satışı kayıtlarından anlaşıldığına göre Havzan bölgesi, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde bağlık bahçelikti. Konya’nın en önemli su toplama havzası olan yörede yerleşme Osmanlı Döneminin sonlarına doğru, özellikle de demiryolunun Konya’ya ulaşmasından sonra (1896), başlamış. Günümüzden daha otuz kırk yıl öncesine kadar Konya’nın Hıdırellez alanlarından olan yörenin mahalle hüviyetini kazanması Cumhuriyet Döneminde olmuş.

SAHİP ATA BUZHANELERİ TÜRKİYE’DEKİ NADİR SELÇUKLU YAPILARINDAN

Mahallenin sınırları içinde en eski yapısı kalıntıları Selçuklu Dönemine ait. XIX. yüzyılın sonları ve Cumhuriyet Döneminin başlarına ait bazı eski ev örneklerini Babil Sokağı civarında görmek mümkün. Sahip Ata’nın vakıf suyu Sahip Ata Irmağı’ndan Havzan’daki havuzlarda dinlendirilmekten sonra künklerle şehirdeki yapılara veriliyordu. Ayrıca burada mevcut açık havuzlarda doldurulan su buz haline getirilip kalıplar hâlinde buzhanelerde saklanıp yazın ihtiyaç sahiplerine veriliyordu. Buradaki Sahip Ata buzhaneleri Türkiye’deki nadir Selçuklu yapılarından.

1970’Lİ YILLARDAN SONRA MAHALLEDE YOĞUN BİR YAPILAŞMAYA GİDİLMİŞ

Havzan Mahallesi’nin kuruluşunda Bağdat Demiryolu projesi kapsamında inşa edilen Konya Garı’nın etkisi büyük olmuş. Konevi’den Ateşbaz Veli’ye giden eski yolun etrafında tek tük bağ evleri varken Cumhuriyet ile birlikte yeni evler yapılmaya başlanmış. 1967 yılı imar planında bölge bahçeli nizam olarak korunmaya devam edilmiş. 1970’li yıllardan sonra mahallede yoğun bir yapılaşmaya gidilmiş.

İLKLERE EV SAHİPLİĞİ YAPIYOR

Döneminin en ileri teknolojisi ile kaliteli yapı malzemeleri üreten ve Konya’nın ilk büyük tuğla ve kiremit fabrikası olan Karacığan Tuğla ve Kiremit Fabrikası, 1960’lı yıllarda Ebussuud Caddesi üzerinde inşa edilen Konya’nın ilk modern makarna-irmik fabrikası ile bütün Konya’nın kömürünün dağıtıldığı Kömür Tevzii de yörede kurulmuştu. Günümüzde bu kuruluşların geniş arazileri üzerinde çok katlı modern siteler yükselmekte.

İŞTE MAHALLENİN HATIRLANAN EN ESKİ AİLELERİ

Mahallenin ilk sakinlerinin Konya merkezdeki mahallelerden geldikleri bilinmekte. Bunlardan bir kısmı bağcılık ve hayvancılık yaparken bir kısmı da esnaf ve zanaatkârdı. 1960’lı yıllarda Meram Yeni Yol açılınca mahalleye ilgi artmış. Kasap Haşim Soğancılar (Buzhanenin yanında), Recep Binatlı, Adil Bey, Tenekeci Mustafa Efendi ve Çeşmeci Hüseyin Ustalar mahallenin hatırlanan en eski aileleri.

Türkiye’nin ilk meteoroloji istasyonu (kuruluşu 1929), Çevre Orman İl Müdürlüğü, Konya İl Kontrol Laboratuarı Müdürlüğü, TEİAŞ 9. İşletme Trafo Merkezi, 30 numaralı Havzan Sağlık Ocağı (Aile Sağlığı Merkezi) mahalle sınırları içerisinde yer alan kamu kuruluşları.

Havzan Mahallesi’nin tarihî eserleri kronolojik sıraya göre şunlar:

Sahip Ata Havuzhaneleri: Mahalleye adını veren bu yapılar günümüze gelememiş. Tarihî kaynaklara göre bugünkü Havzan Camii (Orgeneral Tural Camii) ve Havzan Çeşmesi’nin bulunduğu yerdeydi.

Sahip Ata Buzhaneleri: Selçuklu Döneminde halkın buz ihtiyacını karşılayan bu yapılar, Tekli ve Çifte Buzhane adlarıyla anılmakta.

Havzan Mescidi: Bugünkü Orgeneral Tural Camii’nin yerindeydi. Eski fotoğrafları yapının, kerpiç duvarlı, ahşap direkli, kırma çatılı tipik bir mahalle mescidi olduğunu göstermektedir. 1990’lı yıllarda yıkılarak yerine bugünkü cami yapılmış.

İsimsiz Çeşme: Karacığan Camii yakınındaki bu çeşme, yuvarlak kemerli tipik bir sokak çeşmesi. Üzerindeki 1862 tarihli kitabe yıprandığı için kim tarafından yaptırıldığı anlaşılamayan çeşme, muhtemelen buraya başka bir yerden taşınmış.

Havzan Çeşmesi: Sivri kemerli tipik bir son dönem Osmanlı çeşmesi. Üzerindeki tarihe göre 1340/1924’te yapılmış. Çeşmenin aynalığı üzerinde Selçuklu Devrinden kalma kitabeler bulunmakta.

Babil Sokağı üzerindeki tarihî çınar mahallenin tescilli tek anıt ağacı idi. Yaşı uzmanlarca 200 olarak belirlenen tarihî çınar, etrafında yapılan inşaatların etkisi ile kurumuş.

2009 yılı mahalle düzenlemeleri sonucu sınırlarında yapılan değişikliklerle Havzan Mahallesi küçülmüş. Mahalledeki boş arsalar ile Meram Eski Yol üzerinde bulunan ağaçlıklı geniş bahçesiyle KOSKİ tesisleri ve bitişiğindeki Hurdalık kaldırılarak yerlerine siteler kurulmuş. MÜSİAD Evleri, Yeşil Meram, Beyzade, Geçit ve Sültem bu sitelerden bazıları.

Karacığan (1953), Havzan Yeşil (1973), Arafat (1987), Hz. Halit (1993), Org. Tural Hocalar (l991) ve Sıddıka Hanım (1995) camileri; Vali Necati Çetinkaya ve Niyazi Usta ilköğretim okulları; Havzan Nuraniye (erkek) ve Şükraniye (kız) Kur’an kursları ile üç yüksek öğrenim yurdu mahallenin diğer kamu yapıları.