Selçuklu Güvercini (Enseli Güvercin)

(Columba Domestica) Yerel endemik kuş. “Enseli güvercin” de denilen Selçuklu güvercini, Konya’ya özgü evcil bir güvercin ırkı. Selçuklular zamanında saraylarda ve evlerde yetiştirilen bu güvercin, II. Abdülhamit zamanında Osmanlı saraylarında da yetiştirilmiş. O zaman dışarıya götürülmesine izin verilmeyen bu evcil güvercin ırkı daha sonra başka ülkelere de götürülmüş, ancak oralarda soyları devam ettirilememiştir. 1200’lü yıllarda Konya’da yaşayan Hz. Mevlâna, daha sonra onun soyundan gelen Çelebiler de Selçuklu güvercinini yetiştirmişler Selçuklu minyatür resimlerinde de bu kuşlara çok rastlanılmakta. Konya’daki sayfiye evlerinde çok yetiştirilen Selçuklu güvercinlerinin sayıları ilgisizlik yüzünden gittikçe azalmakta. Enseli güvercinler uçuş için değil, evlerde, bahçelerde süs ve zevk için yetiştirilmektedir. Kısa mesafede uçabilen bu güvercinler tek takla atabilmekte.

SELÇUKLU GÜVERCİNİ'NİN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ

Selçuklu güvercini diğer güvercinlere göre biraz küçük. Gövdeleri topak, göğüs kısımları biraz bombeli ve yuvarlakça. Kanatları kuvvetli, tüyleri kalın ve sıktır. Baş, biraz geriye doğru durmakta. Gagası düz ve yumuşaktır. Dip kısmı etli. Burun deliklerinde perdeden bir kapakçık bulunur. Boyun kısımları fazla uzun değil. Ancak, ağızları geniş ve gözleri iri. Göz küresini çevreleyen halka beyazımsı veya ayva sarısı tonda. Gözleri; boncuk mavisi, beyaz, siyah, çakır veya kızılımsı renklerde olabilmektedir. Ayakları kısa paçalı. Kuyruk kısımları geniştir ve ense diye tabir edilir. Enseli güvercin adı da buradan gelmekte. Kuyruk teleklerinin sayısı soylara göre 24 ile 36 arasında değişmektedir. Hâlbuki diğer güvercinlerde kuyruk teleklerinin sayısı daha az. Selçuklu güvercinleri, kuyruk teleklerinin yukarı doğru kalkık ve hafif yelpaze şeklinde olmasıyla karakteristik.

BESLENME BİÇİMİ

Selçuklu güvercini, diğer güvercinler gibi bitkisel besinlerle beslenir. Genellikle danelerle, nadiren de meyvelerle beslenir. Dişileri bir veya iki yumurta yumurtlar. Erkek ve dişi sıra ile kuluçkaya yatar. Kuluçka süresi 17-18 gündür. Yavrular yumurtadan çıktığında gözleri kapalı ve çıplak gibidirler. Yavrularını, kursaklarından salgıladıkları süt benzeri bir sıvı ile beslerler. Üç-dört hafta sonra yavrular kendi başlarına beslenmeye başlar.

IRKLARI

Selçuklular Anadolu’ya gelirken beyaz, siyah ve gök renginde olan güvercin ırklarını getirmişler. Daha sonra bunların eşleştirilmesiyle Akkuyrukkara, Ala, Çopur ve Pal denilen ırklar elde edilmiş. Günümüzde ise sadece Akkuyrukkaralar ve gök renkli Selçuklu güvercini soyları mevcuttur. Beyaz, Siyah, Çopur, Pal ve Ala ırkları tükenmiş. Beyaz ve gök renginde olan soyların eşleştirilmesiyle Çopur denilen ırk ortaya çıkmaktadır. Çopurlar genellikle çakır gözlüdür, ancak bir gözü siyah diğer gözü çakır renkli olan Çopurlar da vardır. Pal soyu ise Beyazla Çopurun eşleştirilmesiyle ortaya çıkar ve kül renginde. Beyaz ırkla siyah ırk eşleştirilirse Akkuyrukkaralar ve Ala denilen soylar meydana gelir. Siyah ve beyaz karışımı bir renge sahip olan Akkuyrukkaralara Mavrullu kara da denilmektedir. Ala ırkı da karışık renkli ve çakır gözlüdür. Akkuyrukkara ırkı Osmanlı Döneminde geliştirilmiş.

YÖN TAYİN ETME VE YUVASINA BAĞLILIK ÖZELLİĞİ VAR

Konya’da eskiden “ferfene” adı verilen ve davetlilerin her birinin bir malzeme getirerek katıldığı büyük ziyafetler düzenlenirmiş. Bu ziyafet sonrası kuşlar odanın ortasına yayılan ve sofra altı denilen bez yaygının üzerine çıkartılır; hangi kuşun hangisiyle eşleştirilmesi gerektiğine bütün kuşçuların ortak görüşü ile karar verilirmiş. Bu durum mevcut soyların devam ettirilmesi bakımından önemli. Selçuklu güvercininin de diğer güvercinler gibi yön tayin etme ve yuvasına bağlılık özelliği var.

SAYILARI VE YETİŞTİRİCİLERİ AZALMAKTA

Şimdilerde Konya’da on beş-yirmi kadar insan Selçuklu güvercini yetiştirmekte. Bu güvercinlerin sayıları da 200-250 civarında. Selçuklu güvercinlerinin hem yetiştiricileri hem de sayıları gittikçe azalmakta. Selçuklulardan beri Konya’da yetiştirilen ve bugün sadece Konya’ya özgü olan bu endemik evcil güvercin ırklarının korunması ve daha fazla sayıda yetiştirilmesi için gerekli çalışmalar yapılmalı.