Matematik ile yazıyı buluşturan sanat: Hüsn-i Hat

Mahmudiye Medresesi’nin ev sahipliği yaptığı Gelenekli Sanatların temelini oluşturan Hüsn-i Hat’ı KOMEK öğreticisi Ahmet Tugaç en inceliklerine kadar bizlere anlattı. Aslında içerisinde büyük bir gizem ve sır barındıran Hat sanatını sizler için dinledik.

Hat sanatından ve inceliklerinden biraz bahseder misiniz?

Türk İslam sanatlarının temeli Hüsn-i Hattır. Türk İslam sanatlarındaki bütün sanatlar; ebru, tezhip, çini gibi çoğu dallar Hüsn-i Hatın üzerinde gelişmiştir. Temel sanat olarak Hüsn-i Hatı ele alabiliriz. Hüsn-i Hat Kuran-ı Kerim’in indirilişine kadar dayanır. Kuran-ı Kerim indirildikten sonra onu kağıda dökmek için güzel yazma gayretiyle bu sanat ortaya çıkmıştır.

Hüsn-ü Hat en çok hangi dönemde kullanılmaya başlandı?

Hüsn-i Hatın gelişme aşaması Osmanlı dönemine rastlar. Şuan hala Osmanlı dönemindeki hattatların, o sanatkârların seviyesini yakalamaya çalışıyoruz. Osmanlı döneminde bu işe ilgi ve alaka daha fazlaydı. Devlet adamları ve padişahlar İslam sanatı olarak Hüsn-i Hata çok büyük önem vermişler. Bu önemden dolayı Osmanlı İslam kültürünün öncüsü olduğu için çok hızlı bir gelişim içerisine girmiş.

Konya’da Hüsn-i Hata ilgi ne seviyede?

Konya’da İlgi yeterli seviyede diyebiliriz. Hüsn-i Hat sanatı harf devrinden önce Arap alfabesini kullanırken daha yaygın ve öğrenmesi daha kolaymış. Yeni harflere geçişten sonra alışma evresinde bu sanat geri planda kalmış, öğrenmesi zorlaşmış ve neredeyse unutulmaya yüz tutmuş. 1980’li yıllardan sonra yeterli seviyelere ulaşmaya başladığımızı da söyleyebiliriz. Bu seviyenin en önemli ivmesini yakalayan şehirlerden biri de Konya’dır. Konya önemli hattatların çıktığı bir şehir olma özelliği de taşıyor.

Bu sanatı nasıl icra ediyorsunuz?

Türk İslam sanatlarının birçoğunun klasik şekilde uygulaması yapılıyor. Modernleşmemiş, özünü kaybetmemiş hocadan öğrenciye aktarılarak yapılıyor. Bu sanatın üniversitelerde teorik kısmı okutuluyor. Ancak bu sanat uygulamaya dökülerek icra ediliyor. Derslerimizde, Arap alfabesinin ölçülü, kurallı bir şekilde belirli fonların birleşim kurallarına nasıl uyulacağı öğretiliyor. Öğrenciler, öğreticilerinin verdiği ödevlerle taklit etme usulüyle bu sanatı öğrenmeye doğru gidiyorlar. Dersler kesinlikle toplu olarak işlenmiyor. Öğrencilerle birebir ilgilenerek, uygulatarak dersleri veriyoruz.

Kullandığınız kalem, sanatınızın bel kemiği. Nasıl bir kalem kullanmaya dikkat ediyorsunuz?

Mürekkepli hazır kalemler kesinlikle kullanmıyoruz.  Klasik sanat olduğu için uygulamasının da malzemesinin de klasik olması gerekiyor. Bu nedenle Hüsn-i Hatta kamış kalemi kullanılıyor. Kamış kalemi; rahat bulunan, yazıyı istenen keskinlikte çıkaran aynı zamanda fiyatı da uygun olan bir ürün. Bu nedenle genellikle kamış kalemi kullanılır.

Hüsn-i Hatı öğrenebilmek yetenek işi mi?

Hüsn-i Hatı öğrenmek için yetenekten çok sabır ve gayretli çalışmanın gerekli olduğunu düşünüyorum. Elbette işin içine yetenek girince öğrencinin biraz daha artısı oluyor ama işin en temeli çalışmak ve sabır.

Hüsn-i Hatın yapımı ne kadar sürüyor? Yazılan yazılarda genel olarak nelere yer veriliyor?

Aslında göreceli bir kavram.  Çünkü 3 ay ay süren fontlar da var, 6 yıl süren fontlarda var. Biz ilk önce kolaydan zora doğru gidiyoruz. İlk aşamada kısa süreli elinizin alışmasına yönelik kolay fontlar yazıyoruz. Hüsn-i Hat İslam temelli bir sanat olduğu için genellikle Kuran-ı Kerim’den ayetler, hadisler ağırlıklı olarak yazılıyor. Ama sadece buna bağlı kalınmıyor.

Hüsn-i Hatın yapımı seneleri alıyor dediniz. Neden bu kadar uzun sürüyor?

Öğrenimi de uygulaması da detaylı bir sanat olduğu için yapımı uzun sürüyor. Genelde dışarıdan görenler kamış kalemi alıp direkt olarak yazıldığını sanıyor. Nasıl bir sanat tasarlanıyorsa Hüsn-i Hatın içinde de değişik detaylar ve incelikler var. İçerisindeki bir yazının tasarımın oturması bile minimum birkaç hafta sürüyor. Belirli fontlarla belirli harflerle bir sanat eseri tasarlıyoruz. O eseri tasarlamanın da belli bir süreci var. Aslında Hüsn-i Hat içerisinde birebir matematik bulunduran, sistemli bir sanat.

Hat sanatıyla uğraşmak size ne hissettiriyor?

İçimde kesinlikle manevi anlam barındırıyor ki barındırmamasına imkan yok. İnsanın yaptığı iş biraz karakterine yansırmış. Manevi bir sanat olduğu uğraştığım Hüsn-i Hat insanı dinginleştiriyor. Belki de insanın karakterinin sağlamlaşmasını sağlıyor. En önemlisi sabırlı olmayı öğretiyor.(Derya Demir)