TARİHE YOLCULUK (125)
* Tarihçi Mehmet Ali Hacıgökmen’in verdiği bilgilere göre, Ereğli’de zaviyesi ve türbesi bulunan Şeyh Şihabüddin Çoban’ın Anadolu’ya gelen ilk ahilerden olduğunu, buradaki Türkmenleri koruduğunu öğreniyoruz.
Hazret-i Abudderdâ’nın hayatına ve Ereğli’deki makamına geçmeden önce, Şeyh Şihabeddin ile kardeşi Şeyh Bedreddin’le ilgili bilgi vermekte fayda var.
Biz, Konyalı Aydınlar olarak Ereğli’yi gezerken pek çok tarihi eser vardır niyetiyle bu güzel ilçemizi ziyaret ederken pek o kadar eski tarihi eser ve yapıyla karşılaşmadık. Neden ve niçinini daha sonra sorguladığımda karşıma, Ereğli tarihini incelerken bu bölgenin stratejik bir bölge olması ve hem askerî, hem de ticarî açıdan kervanların geçiş bölgesini teşkil etmesi ve ipek yolu üzerinde olmasından dolayı öneminin ne kadar büyük olduğu gerçeği çıktı.
Karamanoğulları’na başkentlik yapması dolayısıyla da Ereğli, daha önceki medeniyet ve devletlerin de bir mücadele alanı olarak seçilmiş olması, bir medeniyetin diğer medeniyet üzerine inşa edilirken eskisini yıkıp yağmalaması; Ereğli’nin bir talihsizliği olsa gerek. Tarihi açıdan böylesine yağmalanan bir başka şehir ve bölge var mıdır, bilemiyorum. Belki de bu sebeple Ereğli’de eskiden kalma tarihi esere pek rastlanmıyor. XIII. yüzyılda Türkmen nüfusun Ereğli’ye yerleştiğini biliyordum fakat, Ahîlerin bu şehrimize ve bölgeye gelip yerleştiklerinden daha düne kadar bîhaber olduğumu itiraf etmeliyim.
Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Ali Hacıgökmen’in Kırşehir’de, 11-17 Ekim 2004 tarihinde düzenlenen ‘III. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu’na sunduğu “Selçuklular Zamanında Ereğli’de Ahiler” başlıklı makalesini görmesem yine Ereğli’deki Ahî nüfusundan haberdar olmayacaktım. Tarihçi Hacıgökmen, o makalesinde şu ifadelere yer veriyor:
“XIII. y.y’ın başında Ereğli’ye Türkmen boylarının yerleştiğini biliyoruz. Ayrıca bu yüzyılın ortalarında bölgeye ahilerin de göçü olmuştur. Bunların en önemlisi Anadolu’nun ilk ahilerinden olan 1207 yılında Ahi Şihabüddin Makbul ve Şeyh Bedrüddin’in babaları Hace Mevdûd Gürcülerin Ahlat’ı yağma ve tahrip etmelerinden sonra (1207) memleketinden göçüp, Ereğli’ye gelip yerleşmiş ve burada ölmüştür. Şihabüddin Makbul ve Şeyh Bedrüddin adlı iki kardeş babalarından kalan servetleriyle bölgede ahi ve Türkmenlerin koruyucuları olmuşlar burada zaviye kurmuşlardır. Bu dönemde burasının ilim ve kültür merkezi olduğunu biliyoruz.
Aşağıda bahsedileceği gibi Moğollara Kösedağ Savaşı’ndan sonra esir olan Ahi Evren’in eşi Evhadü’d-din Kirmani’nin kızı Fatma Bacı, esaretten dönünce babasının dostlarının bulunduğu Ereğli’ye gitmek isteyecektir. Ahi Şihabüdin Makbul ve Bedrüddin kardeşlerin koruyuculuğu altında Ereğli ahilerin bir toplanma ve sığınma merkezi olması Moğollar’ın dikkatini çekmiş olmalıdır. Ayrıca Karaman Oğullarının buradaki ahileri Moğollara karşı desteklediği görülüyor. Bundan dolayı Ereğli birkaç defa Moğolların hücumuna maruz kalmıştır.
İlhan hükümdarı Argun’un 1290 yılında ölmesi ve yerine Anadolu Geyhatu’nun hükümdar olmasıyla birlikte İlhanlı hükümdarı Geyhatu, Lârende (Karaman), Ereğli (Herakliye), Beyşehir ve yöresinde katliam ve yağma hareketinde bulunarak 700 kişiyi de esir alarak Konya’ya götürdüğü biliniyor. Ereğli yağmalanırken hiç kimseye aman vermediler. Bu baskına dair bilgi veren kaynaklar Ereğli’de o kadar insan öldürüldü ki hiçbir zaman bu kadar insan öldürülmemiştir diye yazmaktadır. Şehir baştanbaşa ateşe verildi. Müslümanların çocukları esir kadınlarını rezil ve rüsva ettiler. Geyhatu her zaman adamlarına; asla merhamet göstermeyiniz öldürünüz, emrini vermiştir. Ereğli’nin 1288 tarihinde Bayıncar Noyan adlı bir Moğol emiri tarafından yakıldığını biliyoruz.”
ANADOLU’NUN İLK AHİLERİ; ŞEYH ŞİHABÜDDİN…
Tarihçi Hacıgökmen’in verdiği bu bilgiler ışığı altında, Ereğli’de zaviyesi ve türbesi bulunan Şeyh Şihabüddin’in Anadolu’daki ilk ahilerden olduğunu öğreniyoruz. Bu arada Tacir Mevdud’un oğlu olan ve 1237’de vefat eden Türkmen sofi Şeyh Evhadüddin-i Kirmanînin de halifesinin Şeyh Şihabüddin Çoban olduğu ortaya çıkıyor. Hacıgökmen, Niğdeli Kadı Ahmed onu ve kardeşi Bedreddin Yaman’ı emir diye anmaktadır. Büyük bir ihtimalle bu kardeşler burada emirlik de
yapmışlardır. Hata kesin olmamakla beraber Alaeddin Keykubad’ın uc beyi Hüsameddin Çoban’ın bu kardeşlerle yakın akrabalık ilişkisi olabileceğini düşünüyoruz” diyor.
PAZARTESİ: Şeyh Bedreddin ve Ahiler…