TARİHE YOLCULUK 276
Bahariye Mevlevihanesi'nin kurucusu ve ilk şeyhi olan Hüseyin Fahreddin Dede Efendi, âlim, şair ve musikişinas idi. Ünlü bestekârımız Zekai Dede Efendi, Arif Dede ve Abdülbaki Gölpınarlı gibi şahsiyetler bu mevlevihanede yetişti.
Mevlevîlik, Osmanlı İmparatorluğu’nun Payitahtı olan İstanbul’da ilk dergâhını Fatih Sultan Mehmed (1451-1481) zamanında, Kiliseden camiye çevrilen ve daha sonra Kalenderhâne Zâviyesi olarak dervişlere tahsis edilen binada açmıştır. Daha sonra II. Bayezid dönemi (1481-1512) devlet adamlarından İskender Paşa Galata Mevlevîhânesi’ni, 1006/1597’de Yeniçeri Kâtibi Malkoç Mehmed Efendi Yenikapı Mevlevîhânesi’ni, 1030/1621’de Ohrili Hüseyin Paşa
Beşiktaş Mevlevîhânesi’ni, XVII. Yüzyılın ikinci çeyreğinde, 1032/1623-1041/1631 tarihleri arasında Sırrî Abdî Dede Efendi Kasımpaşa Mevlevîhânesi’ni, 1205/1790’de de Halil Nûman Dede Üsküdâr Mevlevîhânesi’ni kurmuştur.
Bizim üzerinde duracağımız Mevlevihane ise, Beşiktaş (Bahariye) Mevlevîhânesi’dir.
Prof. Dr. M. Baha Tanman, Bahariye Mevlevihanesi hakkında bize şu bilgileri veriyor: “Bahariye Mevlevîhanesi İstanbul’un Eyüp Semtinde, XX. yüzyıl başlarına kadar yalılar ve sahilsarayları ile dolu olan Bahariye kıyısında yer almaktaydı. İstanbul’daki Mevlevî Âsitânelerinden biri olan tekke, Beşiktaş Mevlevîhanesi’nin yıkılması üzerine yaptırılmıştır. Çırağan Sarayı’nın inşası yüzünden 1867-1868’de Sultan Abdülaziz tarafından yıktırılan Beşiktaş Mevlevîhanesi önce geçici olarak Fındıklı’da Karacehennem İbrahim Paşa Konağı’na, 1870’te de Maçka sırtlarında yaptırılan ve “Maçka Mevlevîhanesi” olarak anılan yeni binaya taşındı. Burası da 1874’te bugün İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi olarak kullanılan Maçka Silahhanesi’nin yapımı için tekrar yıktırılınca, mevlevîhanenin son Postnişini Şeyh Hüseyin Fahreddin Dede (1854-1911), bu defa Eyüp’te 1874-1877 yılları arasında, daha sonra “Bahariye Mevlevîhânesi” adı verilen binayı tesis etti.
II. Abdülhamid Mevlevîhanenin kuruluşundan bir müddet sonra ayrıca ilk iki katı harem, üçüncü katı da selamlık olarak kullanılmak üzere yirmi sekiz odalı bir meşrutahâne de yaptırmıştır. Dedegân hücreleri, somathane (yemekhane), matbah-ı şerif (mutfak), hamam, helâlar ve harem mutfağının da bu sırada inşa edildiği anlaşılmaktadır.
Bahariye Mevlevîhanesi’nin mülkiyeti, tekkelerin kapatıldığı 1925’ten sonra baninin veresesi (şeyh ailesi) ile hazine ve vakıflar arasında uzun süren bir davaya konu olmuş, bu arada son Postnişin Selman (Tüzün) Efendi’ye vekalet eden Bahaeddin Efendi ile hanımının ikamet ettikleri selâmlık dışında kalan diğer bölümler bakımsızlıktan hızla harap olmaya başlamıştır. 1935’te vakıflar semâhane-türbe binasını yıktırmış, harem 1938-1939’da çıkan bir yangında yok olmuş, arsa ile geriye kalan yapılar 1968’de davayı kazanan verese tarafından satılmış, daha önce içinde bir tuğla imalathanesi bulunan arsada bu tarihten sonra Gislaved ve Aydın Yün Mensucat Fabrikaları kurulmuştur. Bu arada türbedeki naaşlar verese eliyle, Silahtarağa Caddesi’nin Mevlevîhane ile Eyüp’ün merkezi arasında kalan kesimi üzerinde, yamaç tarafında bulunan 16 Mart Şehitleri’nin eski yerine taşınmış, 1970 yılı başlarında selâmlık ile cümle kapısı yeni mal sahiplerince ortadan kaldırılmış, tuğla deposu olarak kullanılan mescit ise son yıllarda asli şekline uygun olmayan bir biçimde onarılarak camiye dönüştürülmüştür. 1986’dan itibaren İstanbul Belediyesi çevresindeki birçok yapı gibi mevlevîhane arsasında yer alan fabrikaları da kamulaştırarak yıktırmış ve bu ünlü âsitâneden, mescit, cümle kapısından bir söve parçası, hamama ait bazı duvar kalıntıları ile çoğu kırık bazı kabir taşları intikal edebilmişti. İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından ihaleye açılan ve aralık 2005 sonunda tamamlanan restorasyon projesinin uygulaması 2011’de sona ermiştir. Günümüzde mevlevîhanenin yeniden inşa edilmiş olan binaları üç ayrı vakıf tarafından kültür faaliyetlerine yönelik olarak kullanılmaktadır.”
İlim Sanat Tarih ve Edebiyat Vakfı (İSTEV) tarafından Eyüp Bahariye Mevlevihanesi’nde çeşitli kültürel, sosyal ve sanat etkinlikleri düzenlenmekte.
YARIN: 8500 yıllık Tarihi Yarımada ve Fatih…