İskoçya denince ilk aklımıza gelen şeylerden biri erkeklerin giydiği ekoseli etekler. Gözümüzün önüne resmi bir etkinlikte, gaydalı ve etekli İskoç erkekleri geliyor. Bizim ekose etek olarak adlandırdığımız bu giysi İskoçya kimliğinin bir parçası olmakla birlikte vatanseverliğin ve bağlılığın da ulusal bir sembolü. Adeta bir kimlik temsili haline gelmiş durumda. Ayrıca İskoçlar kilte etek denmesinden de hiç hoşnut değiller. Zira etekler bizim perspektifimizde feminen bir konumda ancak kilt İskoç kültüründe maskülen bir savaşçı giysisi. Giysinin bir parçası olan kilt çorabı da bıçak saklama kısmıyla birlikte savaşçı ve maskülen bir parça olduğunu kanıtlıyor.
Kiltin doğuşu 16. Yüzyıla dayanıyor. Highland yaylalarında ortaya çıkan bu giysi günümüzdeki modern versiyonunun aksine bir parçası şal gibi omuza atılabilen tam boy bir giysiydi ve işlevselliği sebebiyle Highland erkekleri arasında oldukça yaygındı. Öncelikle yaylaların engebeli topraklarında hızlı ve rahat hareket etmek için kilt harika bir seçenekti. İskoçya yaylalarının sert hava şartları için de oldukça kullanışlı bir giysiydi. Giysi metrelerce yün kumaştan oluşuyor ve belde bir kemer ile sabitleniyordu. Yün sayesinde sıcak tutan kilt, gece yaylada uyumak istediklerinde kemeri çözüp battaniye olarak kullanmalarına da olanak sağlıyordu.
Ekose mi, Tartan mı?
Bizim ekose dediğimiz desenler İskoçlar için tartandır. Dikey ve yatay çizgiler çeşitli renklerle birleşerek ikonik kareli deseni ortaya çıkartıyor. Her klanın belirli bir tartan deseni var ve bu sayede İskoçlar kilti giyen kişinin hangi klana ait olduğunu anlayabiliyor. Tartan karşınızdaki kişinin ailevi bağlarıyla ilgili size çabasız bilgi sağlarken aynı zamanda aileye sadakati temsil ediyor. Kültürel bakımdan ne kadar güçlü olduğunu da böylelikle anlıyoruz.
Modern kilt nasıl ortaya çıktı?
1720’lerde Thomas Rawlinson isimli İngiliz bir demircinin işçileri kiltin tam boy olan eski versiyonunu giyiyordu. Ancak Rawlinson bu giysinin demircilik işinde kullanışsız olduğunu ve işi yavaşlattığını düşünüyordu. Keskin zekâsı ve pratikliğiyle bilinen demirci giysiyi iki parçaya bölmeye karar verdi. Böylelikle pelerin kısmından kurtuldular ve geriye yalnızca etek benzeri bir parça kaldı. Daha hızlı ve konforlu harekete elverişli modern kilt böylece ortaya çıkmış oldu.
Neden vatansever ve ulusal bir sembol?
1745’te Jakoben Ayaklanması’yla birlikte Highland halkı özgürlüğü için İngiltere’ye karşı isyan çıkardı. İlerleyen süreçte İngiltere olası isyanların öncüsü olabilecek Highland’i pasifleştirme çalışmalarına başladı. 1746’da İngiltere tarafından isyan ve vahşetin sembolü olarak görülen kilt yasaklandı. İngiltere sadece kendisine ait olan Highland ordusu için esneklik sağladı. Askeri üniforma formundaki kiltte ayrımı sağlayabilmek adına birtakım değişiklikler yapıldı. Orduya özel bir tartan belirlendi ve kiltin üzerine kırmızı bir ceket giydiler. Ayrıca ordu işlevsel olduğu için sporran adındaki küçük deri çantaları kullanmaya başladı. Sporran bir zincirle kiltin beline takılıyordu. Yıllarca yürürlükte kalan giysi yasası 1782’de Londra Highland Derneği’nin çabalarıyla yürürlükten kaldırıldı.
Kiltin zaman içindeki evrimi
19. yüzyılda İskoç soyluları kilti bir moda ögesine çevirdi. İşlevselliği pek önemsenmedi ve tarz sahibi insanlar için, balo salonuna uygun bir stilde üretilmeye başlandı.
Kraliçe Victoria’nın tartana olan özel ilgisi de aristokratik sınıfta kiltin ünlenmesine katkı sağladı. Kraliçe tartanı öyle sevdi ki, şatodaki kraliçeye ait özel süitler tartanla dekore edildi. Kraliçenin bu sevdası zaman içinde kiltin orta ve üst sınıf kadınlar arasında popülerleşmesini sağladı. Bir bakıma kraliçe aristokratik bir moda akımının öncüsü oldu. İkinci dünya savaşından sonra ise Amerika’daki kolejlerin okul üniformalarında da tartan kullanılmaya başlandı.
Günümüzde Kilt
Artık günlük hayatta tişörtlerle bile sokak modasına uyarlanmasının yanı sıra İskoçlar kilti düğün, mezuniyet, vaftiz töreni, askeri geçitler, cenaze ve Highland Oyunları gibi etkinliklerde geleneksel kıyafetleri olarak giymeyi sürdürmektedirler. Günümüzde bu etkinliklerde halen kiltin giyiliyor olması İskoçların kökenlerine bağlılıklarını ve saygılarını kanıtlar niteliktedir.
Ek olarak, eskisi gibi tartanın desenine göre klanlar tespit edilebiliyor. Bir düğünde ailenin kiltindeki tartanın renk ve desenlerini inceleyerek hangi klana mensup olduğunu tespit etmek mümkün.
Kilt günümüz şartlarına uyum sağlaması açısından artık sadece saf yünden değil keten ve pamuk gibi hava alan kumaşlardan da üretilmeye başlanmıştır.
Bizim ekose etek olarak bildiğimiz geleneksel kiltin tarihsel hikayesi oldukça etkileyici. Özellikle asil bir kimlik direnişinin temsili olmasıyla büyük bir saygı görüyor. Kültürlerini terk etmeyip kilt giymeyi bir gelenek haline getirmeleri de oldukça onurlu bir bilinç.