Edebiyat eleştirisine epey bir değer verdiğimi okuyucularım bilir. Gerek köşe yazılarımda gerekse ‘Kültür Atlası’nda edebiyat eleştirisine dair içerikler yayınladık ve buna devam ediyoruz, edeceğiz.
Eleştirinin iyi eseri ayırt etme, yeni pencerelere kapı aralama, ilham verme gibi faydalar sağladığı herkesin üzerinde mutabakat sağladığı gerçekler. Öte yandan eleştiriyle ilgilenmenin ve iş edinmenin, iyi bir eleştirmen olmanın pek de kolay olmadığını, epey bir emek gerektirdiğini de biliyoruz. Eleştiriye gönül veren biri sadece edebiyatla değil tarih, felsefe, sosyoloji vd. gibi disiplinlerle de hemhal olacak, yazarı önceki eserleri ve benzer konuda yazan diğer kalemlerle karşılaştıracak, neticenin daha verimli olması adına çeşitli kuram ve tekniklerden yararlanacak. Üstüne üslük son tahlilde epey bir düşman kazanmayı, maddi getirisinin olmadığı gerçeğini de göze alacak. Özetle eleştiri; gerçek anlamda bir sevgi, gönül işidir. Her okurun bir derece eleştiriyle irtibat halinde olması nitelikli/verimli okumalar yapma ve doğru seçimler yapma adına zaruridir.
&&&
Kâğıt üstünde modern anlamda edebiyat eleştirisi bizde Tanzimat’la başlar. Bundan önce de elbette vardı eleştiri, hatta işi abartıp hayatını karartanlar da. Ziya Paşa ve Namık Kemal arasındaki düellodan tutun da Memet Fuat- Asım Bezirci (Bezirci’nin ‘bütün renkler aynı hızla kirleniyordu/ birinciliği Memet Fuat’a verdiler şeklindeki “Cahillik Yarışı”ni nasıl unutabiliriz?) çarpışmasına vd. eleştiri münasebetleri edebiyat ortamımızın canlanmasına, edebi eserlere ilginin artmasına da ön ayak olmuştu. Bu noktada kadim dergilerimizden Hece’nin ‘Polemikler özel sayısı’nda tafsilatlı bilgiler, ilginç anekdotlar bulabilirsiniz.
Bir zamanlar Hüseyin Cöntürk, Memet Fuat, Fethi Naci, Mehmet H. Doğan, Mehmet Kaplan vd. gibi isimlerle altın çağını yaşayan eleştiri müessesemiz etkisini kaybetmeye yüz tuttu; doğal olarak bunun edebiyatımıza etkisi de olumsuz oldu.
İki aylık kitap kültürü dergisi Şiraze yeni sayısında ‘Eleştiriye Nereden Başlamalı?’ diye bir dosyayı okurla buluşturmuştu. Ben de Şiraze’den ilham alarak eleştiriye gönül veren bir eleştirmen adayının okuması gereken bazı kitaplardan/yazarlardan kısa kısa bahsedeceğim, bu minvalde faydalı olma niyetiyle.
&&&
Şiir eleştirisinde tutulacak yolda Mehmet Kaplan, Ahmet Hamdi Tanpınar, Hüseyin Cöntürk, Osman Özbahçe, Enis Akın, yanlı tutumuna ve başka noksanlarına rağmen Murat Belge aklıma ilk akla gelen olmazsa olmaz isimler.
Roman ve hikâyede yelpaze daha da renkli. Yine rahmetli Mehmet Kaplan hoca, Fethi Naci, Berna Moran, Tahsin Yücel, Gürsel Aytaç, Orhan Koçak, Yıldız Ecevit, Nurdan Gürbilek, Feridun Andaç, Ömer Türkeş, Jale Parla, Necip Tosun vs. edebiyat eleştirisine emek harcamış/harcamaya devam eden önemli isimler. Bunların yanında eleştiri adına hemen her türden bilgiyi bir arada sunması hasebiyle Hece’nin ‘Eleştiri’ özel sayısı da eleştirmen adayının işine yarayacak temel kaynaklardandır.
Belli başlı eleştiri kitaplarına geçmeden önce altını çizmem ve hatırlatmam gereken bir temel kaide var, şöyle ki; eleştiri sadece kurslarda, atölyede olacak bir iş değildir, öncelikle çok okumak, okumayı bir hayat tarzına dönüştürmek ve deneyimler/ ilham yoluyla yetkinliği artırmak.
Belli başlı kitaplara geçebilirim; Edebiyat Kuramları ve Eleştiri/Berna Moran, Çağının Eleştirisi1-2/Hüseyin Cöntürk, Hikâye/Şiir Tahlilleri ve Türk Edebiyatı Araştırmaları ile Mehmet Kaplan, Eleştirinin Sesi/Füsun Akatlı, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1-2-3/ Berna Moran, Çözümleyici Eleştiri/Semih Gümüş, Şiire Damıtılmış Hayat/İsmet Özel, Eleştirel Okuma/Emin Özdemir, Eleştiri Üstüne/Memet Fuat, 100 Türk Romanı/Fethi Naci…
Her liste şahsidir ve eksiktir biliyorsunuz. Üstelik bir de Batıdan eleştirmenlerin kitapları var ki ilk elden şunu belirtmeliyim; Batılı eleştirmenler genelde Batı tandanslı kalemlerden bahsettiklerinden ve dahi Batı edebiyatına yeterince vakıf olmadığım için ben bunlardan yöntem ve teknik namına yararlanıyorum.
Bir başka yazıda onlardan bahsederiz…