Sebze ve meyve fiyatlarındaki artışlar gündemi meşgul ederken, bu fiyat dalgalanmalarının ardında yatan gerçek nedenler pek fazla sorgulanmıyor. Çoğumuz, domates ve biberin raftaki yüksek fiyatlarını görünce hemen bir suçlu aramaya başlıyoruz. Peki, suçlu gerçekten domates mi? Yoksa biber mi? Elbette hayır. Bu artışların asıl müsebbipleri "hıyarlar". Ama bahsettiğim hıyarlar, manavdaki yeşil sebzeler değil; liyakatsiz, sorumsuz ve bencil davranışlarıyla sistemi baltalayan insanlar.
Bir ülkede fiyatların belirlenmesinde arz-talep dengesi, üretim maliyetleri ve piyasa koşulları önemli rol oynar. Ancak bu denklemi bozabilecek en önemli faktörlerden biri, yönetim ve karar alma süreçlerinde liyakatten uzak, sadece kişisel çıkarlarını düşünen insanların varlığıdır. İşte bu "hıyarlar", tarım politikalarından lojistik ağlarına, pazarlama stratejilerinden fiyat kontrollerine kadar her aşamada sistemin zayıflamasına yol açıyor.
Bir örnek verelim: Bir bölgede domates üretimi artmış, hasat bolluğu yaşanmış olabilir. Ancak, bu bolluğun markete yansımaması, yanlış planlama ve yönetim hatalarından kaynaklanır. Gereksiz bürokratik engeller, desteklenmeyen çiftçiler, düzgün çalışmayan dağıtım ağları gibi sorunların sorumluları genelde iş bilmez karar vericilerdir. İşte tam da burada, manavdaki domatesin değil, o kararlarda yer alan liyakatsiz "hıyarların" suçlu olduğunu görmeliyiz.
Bu kişiler genellikle bulundukları konumlara hak etmeden gelirler, kararlarını toplumun genel yararı için değil, sadece kendi çıkarlarına göre verirler. Piyasada fiyatları dengeleyebilecek politikalar üretmek yerine, kısa vadeli kârlarını artırmak için arzı kontrol eder, maliyetleri yükseltir ve sonuçta vatandaşın cebini yakarlar. Bir kilo domatesin 50 liraya çıkmasının nedeni, üretimde bir eksiklik değil; sistemdeki bu "hıyarlar"ın işleyişi bozmasıdır.
Bu yüzden, fiyat etiketine bakarken suçu sebze ve meyvelere atmaktan vazgeçmeli, asıl sorunun kimden kaynaklandığını iyi analiz etmeliyiz. Çünkü gerçek suçlu domates veya biber değil, kararlarda liyakatsiz ve bencilce davranan hıyarlar.
Sebzelerin bile liyakatle büyüdüğü topraklarda, insanların yönetim kademelerinde liyakatten uzak olmaları, toplumun asıl trajedisidir. Yüksek fiyatların ardındaki bu gerçek suçluları tanımak ve hesap sormak hepimizin görevi.