- Osmanlı’da devletin ileri gelenlerinin yaptırdıkları külliyelerin temelinde devlet kaynaklarının tahsisi esasına dayanan sistem vardır. Osmanlı’da eğitim, sağlık ve sosyal dayanışma hizmetlerin finansmanı padişahların ve devlet ileri gelenlerinin kendi kaynaklarından ve kişiler tarafından kurulan vakıflarla sağlanmaktadır.”
Kütüphânesi: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi Müdürü Bekir şahin, “Lala Mustafa Paşa vakfiyesinde; Ilgın′da birbirine bitişik kıble tarafından vâkıfın camisinin haremi ve imaretinin odun anbarından tutun çarşı, boş arazi ve vâkıfın dükkanları, yol ve hanlardan bahsedilirken kütüphanenin adı geçmemektedir. Demek ki kütüphane bu vakfiyeden sonra tesis edilmiştir” demektedir.
Şahin, konuyla ilgili bize şu bilgileri vermektedir: “Lala Mustafa Paşa Camii kütüphanesi kitaplarının camiden ne zaman çıkartıldığı bilgisine ulaşılamamıştır. Ancak uzun yıllar Ilgın Müftülüğünde korunduğu görülmüştür. Ilgın müftülüğü tarafından Lala Mustafa Paşa külliyesinde yer alan sübyan mektebine 2014 yılı başlarında taşınmış ve burada korunmaya alınmıştır. Burada bulunan 13 adet Kur’an-ı Kerim 23/12/2014 tarihinde Konya Vakıflar Bölge Müdürlüğüne oradan da 29/09/2015 tarihinde Konya Yazma Eserler bölge Müdürlüğüne devredilmiştir. Bu Kura’n-ı Kerimler arasında Lala Mustafa Paşa’nın Önce Suriye’nin Kuzeyinde bulunan Kuneytra Camii’ne; sonra, bu camiye başka bir Mushaf vererek bu mushafı Ilgın Lala Mustafa Camii’ne vakfetmiş olduğu Kur’an’da yer alan vakfiyeden anlaşılmaktadır. Üç hilal filigranlı kağıda muhakkak hatla yazılan, 265 demirbaş numarasıyla ılgın Müftülüğü kütüphanesinde de kaydı bulunan bu Mushaf hat, tezhip ve cilt yönüyle nefis bir eserdir.
Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü ve Ilgın Müftülüğü uzman ve görevlilerinden oluşturulan bir komisyon marifetiyle 08/11/2015 tarihinde kütüphanede bulunan kitapların tekrar tespiti yapılmıştır. Komisyonca 159 adet yazma ve 384 adet matbu kitap tespit dilerek bu kitaplar Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğüne teslim edilmiştir. Bu sayım esnasında bu kütüphaneye ait kütüphane kayıt defteri ortaya çıkmıştır. Bu defterde anılan kütüphaneyle ilgili bir takım sorulara da cevap bulunmuştur. Bu deftere göre: Bu vakfiyelerden anlaşıldığına göre Ilgın Lala Mustafa Paşa Külliyesi’nde yer alan camide bulunan kütüphane külliye yapıldıktan çok sonra tesis edilmiştir. Ilgın’da Lala Mustafa Paşa Camii’nde 999 H. (1590/1 M.) yılında 73 kitapla aynı adla Ilgın’da kurulduğu düşünülen bu kütüphane önemli bir cami kütüphanesindir. Ilgın Şeriyye sicilinde; Ilgın kazasında bulunan Mustafa paşa vakfı şerifi Büyük Camii şerifi derununda bulunan 90 adet kitabın isimleri zikredilmiştir. Bu belge 30 Mart 1870 tarihlidir. Konya Vilâyeti Salnamesinin 1305/1887 yılına ait nüshasında bu kütüphanede kitap mevcudu 30’dur, 1317 /1899 yıllığında 100 yazma 11 basma eserdir. Maarif salnamelerinde 1316 /1898 ve diğer yıllarda kitap sayısı 73’tür. Kütüphanenin koleksiyonu medrese öğrencilerinin ihtiyaçlarına cevap verebilecek dinî ilimlerle ilgili zaman zaman sayılar değişse de son zamanlarda 500 civarında eserden oluşmaktaydı.
Külliyeler: Bir sosyal hizmet kuruluşu olarak külliye kavramının temelinde halka hizmet ilkesi vardır. Her birim devlet garantisindedir ve hizmet, toplumun her kesimi için ulaşılabilir niteliktedir. Hayır amaçlı kuruluşlar olarak külliyeler, ücretsiz hizmet vermenin kaynağını teşkil eder. Bulunduğu yerde Osmanlı-Türk kültürünü yerleştirmek gibi özel bir kimliği de vardır. Bu nedenlerle Osmanlılar fethettikleri yerlere külliyeler inşa etmişlerdir. Devletin ileri gelenlerinin yaptırdıkları külliyelerin temelinde devlet kaynaklarının tahsisi esasına dayanan sistem vardır. Osmanlı sosyal hizmet binaları ile bunların kapsadığı eğitim, sağlık ve sosyal dayanışma hizmetlerin finansmanı, devlet bütçesinden ayrılan kaynakla değil, padişahların ve devlet ileri gelenlerinin kendi kaynaklarından ve kişiler tarafından kurulan vakıflarla sağlanmaktadır.
Lala, vakıflarının ayakta kalabilmesi için gelir getiren pek çok mülkünü vakfetmiştir. Ilgın ile ilgili vakfiyede Ilgın, Konya, Kayseri, Tokat, Gaziantep, Kilis, Eskişehir, Bursa ve Honaz'daki akarlardan bahsedilmektedir. III. Sultan Murad’ın veziri Lala Mustafa Paşa’nın evkafından olup günümüze kadar ulaşan eserler arasında Ilgın Lala Mustafa Paşa Külliyesi, hizmetlerini sürdürmekte ve vakfedenin hayır defterinin açık kalmasını sağlamaktadır.