TARİHE YOLCULUK (87)
Yakın tarihimiz soru işaretleriyle doludur. Konya ayaklanmaları da öyle. Konya’ya ilk gelen yabancı işgal kuvvetleri 80 askerden oluşan İngiliz Birliği’dir. İtalyanlar ise, İngilizlerin desteğiyle 1300 kişilik askerle Konya’yı işgal ettiler.
Yakın tarihimiz soru işaretleriyle doludur.
Konya ayaklanmaları da öyle.
Birinci Bozkır ve İkinci Bozkır ayaklanmaları ile Delibaş Vakâsı da öyledir.
Konya ayaklanmalarına ideolojik açıdan değil, siyasi olmakla birlikte objektif olarak nasıl bakmak gerekir? Aslında insanları isyana teşvik eden unsurları da göz önünde bulundurmakla başlamakta yarar var.
Konuya Konya’nın işgal yıllarında neler olduğu sorusuna cevap bulmakla başlamak lâzım gelir. Konya’ya ilk gelen yabancı işgal kuvvetlerinin 80 askerden oluşan İngiliz birliği gerçeğini gözardı etmeden sonradan İtalyan askerleri tarafından işgal edildiğini unutmamak gerekiyor.
Gizli Antlaşmalara göre kararlaştırıldığı gibi bölgeye ilk İtalyanlar değil İngilizler geldi. Demiryolunu kontrol etmek için 80 kişilik birliğini Konya İstasyonu’na bıraktı. İngilizlerden sonra bölgeye İtalyanlar yerleşti. 7 Ocak 1919’da Konya’yı işgal ettiler. İtalyanların Konya’ya önemli miktarda asker göndermeleri 1919 yılı ilkbaharıdır. Nitekim Konya’yı 26 Nisan 1919 tarihinde 1300 kişilik askerle işgal ettiler. İtalyan kuvvetlerinin ilk işgal ettikleri bölge istasyon olmuştur. İstasyona çadır kurarak bir ordugâh meydana getirdiler. İlk iş olarak kendilerine iki telsiz ve telgraf istasyonu kurdular. Fırka karargâhlarını Konya merkezine yerleştirdiler. Konya’yı işgal planında İtalyanların önünü açan ve onlara lojistik destek sağlayan İngiliz askeri birliği oluyor. Konya işgalinde İngilizleri yabana atmamak gerekiyor. Konya isyanının geri planında onların rolünün bulunup bulunmayacağı hususunun da yabana atılmayacağı gibi.
Konya Valisi “Artin Cemal”
İtalyanlar Konya’ya geldikten sonra görevde bulunan Vali Cemal Bey onlara karşı hiçbir mukavemet göstermemiştir. Hatta verdiği âni bir emirle, işgale gelen düşman askerlerine yirmi dört saat içinde memleketin ilim ve irfan yuvası olan Dârül-muallim mektebini boşalttırıp teslim etti. Bu olay hem muallimleri hem de talebeleri çok müteessir etmiştir. Bu olaydan kısa bir süre sonra İtalyanlar işgal sahalarını genişletmiştir. Akşehir İstasyonu’nu işgal ederek burada telsiz ve telgraf istasyonu kurmuşlar, aynı zamanda Konya’dan asker göndererek Beyşehir İstasyonu’nu da ele geçirmişlerdir.
Vali Cemal Bey; Milli Mücadele Dönemi’nde Konya’nın ilk valisiydi. Koyu bir Hürriyet ve İtilaf yanlısı ve İngiliz Muhipleri Cemiyeti üyesiydi. Konya Valisi Cemal Bey’e “Artin Cemal” adı verilmesi onun Ermenilerle sıkı fıkı münasebetlerinden dolayıdır. Nitekim Celâl Bayar bu konuda şöyle demektedir: “En mutaassıp Ermeni komitecileri savaş sırasında 300 bin Ermeni’nin öldürüldüğünü iddia ettikleri halde, bu ölüm sayısını 800 bine çıkarmak suretiyle güya İttihatçılardan intikam almak istemişti ve bundan dolayı da halk da kendisine “Artin Cemal” demeye başlamıştı.”
İtalyanlar Akşehir istasyonunu 1 subay ve 70 er olarak sembolik bir kuvvetle işgal ettiler. Zaten pek çok yerdeki İtalyan işgalleri de işgal metodlarının bir gereği olarak ya sembolik nitelik taşımış ya da işgal ettikleri yerlerdeki yerli halka iyi davranarak neticede emperyalist emellerini gizlemeye çalışmışlardır. İtalyan işgal metodunun bu özelliği aslında millî mukavemet ruhunu kırmaya yönelik idi. Akşehir’de de bunu denemeye çalıştılar.
İtalyanlar’ın işgal süresince yaptıkları tek faaliyet olarak Öğüd Gazetesi’nin kapatılması gösterilebilir. Öğüd Gazetesi Mütareke yıllarından önce Afyon’da yayımlanıyordu. Ancak Yunanlılar’ın İzmir’i işgali sonrası Konya’ya taşınmıştır.
YARIN: Delibaş Mehmet kimdir?