Kötü huyların hepsi için müşterek ilaç, hastalığı, zararını, sebebini, zıddını ve ilacın faydalarını bilmektir. Sonra bu hastalığı kendinde teşhis etmek, aramak ve bilmek gerekir. Bu teşhisi kendi yapar. Yahut bir âlimin ve rehberin bildirmesi ile anlar. Güvendiği arkadaşına sorarak da, kusurunu öğrenir. Sâdık olan dost, onu tehlikelerden ve korkulardan muhafaza eden kimsedir. Böyle bir arkadaş bulmak çok zordur.
Düşmanlarının kendisine karşı kullandıkları kelimeler de, insana ayıplarını tanıtmaya yarar. Çünkü düşman, insanın ayıplarını arayıp, yüzüne çarpar. İyi arkadaşlar ise, insanın ayıplarını pek görmezler. Birisi İbrahim Ethem hazretlerine, ayıbını ve kusurunu bildirmesi için yalvarınca, “Seni dost edindim. Her hâlin ve hareketlerin bana güzel görünüyor. Ayıbını başkalarına sor.” dedi. Başkasında bir ayıp görünce, bunu kendinde aramak, kendinde bulursa, bundan kurtulmaya çalışmak da, kötü huyların ilaçlarındandır. “Mü’min, mü’minin aynasıdır.” Hadis-i şerifinin manası budur. Yani başkasının ayıplarında, kendi ayıplarını görür.
İsâ aleyhisselâm’a, bu güzel ahlâkını kimden öğrendin dediklerinde, “Bir kimseden öğrenmedim. İnsanlara baktım. Hoşuma gitmeyen huylarından kaçındım. Beğendiklerimi ben de yaptım.” buyurdu. Lokman Hakîme, “Edebi kimden öğrendin?” dediklerinde, “Edepsizden.” dedi.
Eshâb-ı Kirâm ve evliyânın hayat hikâyelerini okumak da, iyi huylu olmaya sebep olur. Kendinde kötü huy bulunan kimse, buna yakalanmamanın sebebini araştırmalı, bu sebebi yok etmeye ve bunun zıddını yapmaya çalışmalıdır. Kötü huydan kurtulmak ve bunun zıddını yapmak için çok uğraşmak lazımdır. Çünkü insanın alıştığı şeyden kurtulması zordur. Kötü huylar nefse tatlı gelir.
İnsanın kötü şey yapınca, nefse güç gelen şeyi yapmayı âdet edinmesi de, faydalı ilaçtır. Örneğin bir kötülük yaparsam, şu kadar sadaka vereceğim veya oruç tutacağım, gece namazları kılacağım diye yemin etmelidir. Nefis, bu güç şeyleri yapmamak için, onlara sebep olan kötü âdetini yapmaz.
Kötü ahlâkın zararlarını okumak ve işitmek de, faydalı ilaçtır. Bu zararları bildiren hadîs-i şerifler çoktur. Bunlardan birisinde, “Sıcak su buzu erittiği gibi, iyi ahlâk da, hataları eritir. Sirke balı bozduğu gibi, kötü ahlâk, hayrâtı ve hasenâtı mahv eder.” buyurulmuştur.
Kötülük edene iyilik yapmak, iyi huyların en üstünüdür. Kâmil insan olmanın alâmetidir. Düşmanları dost yapar.