Sarıkamış savaşı sonunda Erzurum’daki yaralı ve donukların çoğunluğu hayatını kaybettiler. Buradaki askeri doktorları İstanbul değiştirmek istediğinde doktorlar hepimiz tifüsü atlattık yeni gelenler bu hastalığa bulaşmasın diye değişimi reddettiler. Çünkü tifüse bir kere yakalanan bir daha yakalanmıyordu.
Sarıkamış sonunda neler oldu
1.İngilizler hem Süveyş Kanalı’na hem de Çanakkale’ye saldırdılar.
2.Ruslar Trabzon’u işgal edip, Erzurum’u alıp, Erzincan’a ilerlediler. Bitlis, Muş, Rusların eline geçti. Yunanlılar tüm egeyi işgal ettiler. Ermeniler doğuda Türkleri katlettiler.
3.Asker kaynağı azalınca 45 kg gelen her genç askere alındı. Çanakkale savaşına tüm okul öğrencileri katıldı. Nitelikli elemanlar yok oldu.
4.Tarımla uğraşan genç güç yok olunca boşluk doğdu. Kadınlar, kızlar, çocuklar, yaşlılar bağ bahçe tarla işleyemez olunca kıtlık oldu. Ekmek bulamayan Anadolu halkı süpürge tohumu bulamacıyla karnını doyurdu.
Atatürk anılarında Enver Paşa’yı ziyaret etmiş, “rengi solmuş bir vaziyetteydi, solmuş, zayıflamış bir haldeydi.”
“Biraz yoruldunuz” dedim
“Yok o kadar değil “
“Ne oldu”
“Çarpıştık o kadar “
“Şimdi vaziyet nasıl “
“Çok iyidir. “Enver’i fazla üzmek istemedim diye yazar.
Sarıkamış’tan çıkarılacak dersler
1. Liderinizi doğru seçiniz
2. Ekonomik bağımsızlığı olmayan ülkeler özgür değildir.
3. Bu ülke toprakları kolay kazanılmamıştır.
Sarıkamış dramını halkımız türkülere, ağıtlara, destanlara yazmıştır.
“Oltu’dan çıktık da Sarıkamış
Akıl almaz orda yatan üleşe
Askeri kırdıran Enveri Paşa
Kitlendi kapılar mekan ağladı”
“Enver paşa paşaların zireği
İşiten düşmanın titrer yüreği
Hürriyet mülkünün ortadireği
Sakla bari hüdam amandır bugün”