Tarihte kütüphaneler (1)

Prof. Dr. Recep Dikici

Her sene mart ayının son haftası, kütüphane haftasıdır. Kütüphanelerin varlığı, insanlık tarihi kadar eskidir. Çünkü ilk insan ve ilk peygamber Âdem aleyhisselâma Allahü teâlâ emir ve yasaklarını bildirmek için kitap göndermiştir. Hazret-i Âdem'den sonraki bazı peygamberlere de kitaplar göndermiştir. Zamanla kitapların korunması için, kütüphaneler kurulmuştur.

Asur, Bâbil ve Hitit medeniyetlerinden günümüze ulaşan ve yazı yazmak için kullanılan kil tabletler, çok eski devirlerdeki kitap ve kütüphanecilikle ilgili bilgi vermektedir. Asurhanibal tarafından M.Ö. 625 yılında kurulan Ninova kütüphanesi, bilinen en eski kütüphanedir. İslâm tarihindeki ilk kütüphane de, hazret-i Muâviye'nin halifeliği zamanında kurulmuştur. Endülüs Emevî Sultanı II. Abdurrahman Kurtuba Sarayında bir kütüphane ve Abbasi halifesi Harunurreşîd ise Bağdat'ta Beytü'l-Hikme adlı bir kütüphane kurmuştur.

Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah'ın veziri Nizâmülmülk Nişabur, Bağdat (Nizamiye kütüphanesi) ve diğer şehirlerde kurduğu medreselerin yanına kütüphaneler kurmuştur. Bu arada Hülagu'nun Bağdat'ı yıktığı kütüphanedeki kitapların bir kısmını yaktığı ve bir kısmını da Dicle nehrine attığı da burada hatırlatılmaldır. Karahanlılar, Gazneliler, Timurlular, Babürlüler ve diğer Müslüman-Türk devletleriyle hanedanları da, Türkistan ve Maveraünnehr'de önemli ilim merkezleri olan Buhara ve Taşkent gibi şehirlerde kütüphaneler kurdular. Selçuklular zamanında Türkiye'de önemli kütüphaneler kurulmuştur. Diyarbakır (Âmid)'daki Ulu Caminin bitişiğindeki kütüphanede 1.040.000 cilt kitabın bulunduğunu devrin tarihçileri yazmaktadır. Konya'da Altun Aba'nın İplikçi Medresesi'nde kurduğu iki kütüphanenin çalışması, 1201 tarihli vakfiye ile tespit edilmiştir. Birçok ilim ehlinin faydalandığı Sadreddîn-i Konevî Kütüphanesi'nden 100'e yakın eser gelebilmiştir. Erzurum'da Saltuklu, Diyarbakır ve Mardin'de Artuklu, Kastamonu'da Candaroğlu kütüphaneleri, Beylikler döneminden kalan kütüphanelerdir.

Osmanlılar döneminde ilk kütüphane, Osman Bey zamanında İznik'te, ikincisi ise Edirne'de Lala Şahin Paşa tarafından kurulmuştur. Yıldırım Bayezid zamanında Bursa'da Eyne Subaşı Medresesi'nin üst katında bir kütüphane ile Eyne Subaşı'nın Balıkesir'de yaptırdığı medresede bir kütüphane kurulmuştur. Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u fethettikten sonra, çeşitli imar faaliyetleri arasında önemli kütüphaneler yaptırmıştır. Nitekim Ayasofya yakınında yaptırdığı ilk medresenin yanında halka açık bir kütüphane kurdurmuştur. Fatih Camii Külliyesi içinde yaptırdığı kütüphane, Zeyrek Camii Kütüphanesi, Eyüp Sultan Camii yanındaki kütüphaneler, bu kütüphanelerin en meşhurlarıdır. Daha sonraki padişahlar tarafından İstanbul'un yanında Amasya, Edirne, Bursa, Manisa, Trabzon ve başka şehirlerde de kütüphaneler kurulmuştur. Topkapı Sarayı bünyesinde kurulan Saray Kütüphanesi, Ayasofya, Süleymaniye, Şehzadebaşı ve Bayezid kütüphaneleri zenginleştirilerek zamanımıza kadar gelmişlerdir

Yıllarca araştırmalar yaptığım ve her sahada çok değerli elyazması ve matbû eserler bulunan bu kütüphaneler, dünyadaki en seçkin kütüphanelerdir.

İlk yorum yazan siz olun
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış,çok uzun ve ilgili içerikle alakasız,
Türkçe karakter kullanılmayan yorumlar onaylanmamaktadır.