Kurtuluş savaşı madalyalı gazisi rahmetli Hüseyin Köse dedem, köyüm Kurucuova’da Anamas Dağı eteklerinde kurulu su değirmenlerini otuz yıla yakın işletip iki kız, beş oğlan yedi evlat yetiştirmiş. Yıllar sonrada babam Ali Köse’de Almanya dönüşünde baba mesleği diyerek, cereyanla işleyen bir değirmen kurdu. Oda yirmi yıla yakın burayı işletti ve daha sonra kapattı. Şu an değirmen yerimiz bir harabeyi andırıyor.

Teknolojiye yenik düşmüş su değirmenlerini siz değerli PUSULA okurlarına şöyle anlatmak duygularımızı paylaşmak isterim.      

İŞTE O DEĞİRMEN

Su değirmeni gücünü sudan alır. Su yüksekten akarak adına boyra denen bir boruyla çarkanayı döndürür, suyun gücüyle dönen çarkana da tunçtan yapılan bir sibekle taşı döndürür. Sepetteki buğday yada arpalar çakıldak vasıtasıyla altlı üstlü taşların arasına girer. Unun ince yada iriliğini üst taşın aşağı yukarı hareketi belirler. Öğütülen unlar muhafaza kafesi içinde birikir ve tekneye dökülür. Tekneye dökülen unlar tahta küreklerle çuvallanır. Eskiden un çuvallarımız kökboyası iplerle kilim gibi nakışlı olurlardı.

Su değirmenleri insanların vazgeçilmeziydi. Kendi ekip biçtiği buğday arpaları kuruttuktan sonra kağnılarla yada at ve eşek üzerinde değirmene getirilir, değirmen sırasına girilir sırası gelenler çuvallarını değirmen sepetine döker değirmenci yirmide bir oranında hakkını aldıktan sonra arpa ve buğdaylar öğütülerek un yapılırdı.

YAL YA DA ÇEPİTLER

Un öğütülürken ara sıra akan una bakılır unun diri olmamasına özen gösterilirdi arpalar çobanların köpeklerine yal ve çepit yapımında kullanılır. Buğday unlarında ekmek yapımında kullanılırdı hatta ekmeğin yumuşak olması için buğday ununa azda olsa arpa unu karıştırılırdı.

Buğdaylar yanlışlıkla nemli öğütülecek olursa taşlara sıvanır taşlar un yapamaz hale gelir. Sıvanan taşlar kaldıraçla kaldırılır dişelerle dişenirdi. Dişenen taşta ilk önce biraz buğday öğütülür taş kırıntısı olan bu unlar ayrılır ve müşterilerin unları öğütülmeye başlanırdı.

O zamanki ekmeklerin dadına doyulmazdı. O zamanlar insanlar daha sağlıklıydı şişman insanlar az görülürdü.

DEĞİRMEN BAŞI SOHBETLERİ

Su değirmeninde un öğütmek uzun zaman alırdı. Bu zaman içinde sohbetler edilir çeşitli şakalar yapılırdı. Un koklatmak bu şakalardandı ununuz yanmış diyerek un koklatılır, un koklatılan kişinin yüzü gözü una bulanırdı. Karnı acıkanlara değirmenci dayı taze undan hamur yoğurur toprak saç üstünde değirmen kömbesi pişirirdi, Müşterilerin evlerinden getirdiği azık çıkıları açılır çıkılarda getirdikleri yumurta peynir çökelekler tereyağ sürülmüş kömbelerle yenirdi.

DEĞİRMENCİ MANİSİ

Konya kültürünün önemli isimlerinden İsmail Detseli abimizden bir değirmenci manisi duymuştum

Değirmenci dayı değirmenci dayı

Al yanaklar senin olsun öğüt buğdaylarımı

Olmaz kızım olmaz oluklar suyla dolmaz

Bal dudaktan vermeyince senin buğday un olmaz

Şu an faal olan yerinde gezip foto videolarını çektiğim ama baraj yapımından dolayı yerinden kaldırılacak olan Isparta Yenişar Bademli’de kurulu su değirmenini Yenişar Bademli Belediyesi adına Hamit Çetiner altı yıldır işletmiş inşallah bu kültür mirasımızı Yenişar Bademli Belediye Başkanımız Sayın Mustafa Erdem uygun bir mekana tekrar kurarak tekrar çalışır hale getirir. Getirirde de yıllarca bu değirmenleri unutturmaz şimdiden kendisine teşekkürlerimizi iletiyoruz