√ ‘Ateşle oynayan’ kişi anlamına gelen Âteş-bâz, Mevlevîlik’te bir makamdır. Tarikata giren dervişlerin terbiye ve sınavdan geçirildikleri ilk yer ise, Dergâh Mutfağı idi. 

ÂTEŞBÂZ VELÎ ZAVİYESİ
Ateşbâz Velî Türbesi, Selçuklu türbe mimarisinin tipik özelliklerine sahiptir. Mahzen, gözde ve külâh olmak üzere, üç ana bölümden meydana gelmiştir. Aradan geçen uzun yıllar süresince gördüğü tamirlerle bazı değişikliklere uğramıştır. Yanın da bir de zaviyesi vardır. Bu zâviye, Sultan Veled’in kızı Erife Şeref Hâtun’un oğlu Muzaffereddîn Ahmed Paşa torunlarından Çelebi Abdüssamed tarafından yaptırılmıştır. Halka hizmet etmesi için de, zengin vakıflar kurularak, bol gelir sağlanılmıştır.
Türbesi, Selçuklu mimarî tipinin gereği olarak iki katlıdır. Mahzen kısmındaki sandukasının üst tarafına boydan boya Ayet’el-Kürsî ve daha bâzı Ayet-i Kerîme’ler nakşedilmiştir. Alt kısmında ise, Bakara Suresi’nin bazı âyetleri bulunmaktadır. Yine sandukasında; “Bu, kutlu şehid İzzeddin oğlu Şemseddin Yusuf’un kabridir. Altı yüz seksen dört yılı recebinin yarısında göçtü” anlamına gelen Arapça kitabe okunmaktadır. Bu anlamı veren ikinci bir kitabe de, türbenin önyüzüne yerleştirilmiştir.
Zaviye, türbenin batısında, yola nazırdır. Dana önceleri burada, Çelebi Abdüssamet’in yaptırdığı bir zaviye bulunuyordu. Zamanla harap olduğu için, 1315/1897 yılında, pastnişin Abdülvahid Çelebi tarafından yeni bir zaviye inşa ettirildi.

Bugünkü hâliyle, taş temel üzerine kerpiç ve tuğla ile yapılmış, iki katlı, sade görünümlü, üzeri tuğla döşeli kırma çatı ile örtülü bu yapının avlu kapısı üzerindeki talik hatlı mermer kitabede, Mesnevîhân Sıtkı Dede’ye ait mısralar vardır. Sıtkı Dede’nin düşürdüğü bu tarihten, onarımın 1315 (1897) yılında yapıldığını öğrenmekteyiz.
Türbe, Konya ve Mülhekatı Eski Eserleri Sevenler Derneği tarafından 1959 yılında tekrar onarılmıştır. Zaviyenin, geniş bir bahçesi vardır. Türbe, Vahit Çelebi tarafından 1315 H. / 1897 yılında tamir ettirilmiştir. Bu esnada türbenin içi kireçle sıvanmış, bazı motif ve yazılarla bezenmiştir. Üst örtüye geçişte köşelere denk gelen üçgen alanların üzeri, Mevlevi sikkeleriyle bezenmiş, kuşağın üst kısmına ise “Cenab-ı Hakkın, Hz. Peygamberin ve Cihar Yâr-ı Güzinin” isimleri yazılmıştır. Kapı ve pencere üzerlerine ise sülüs yazı sitiliyle  “Ya Hazret-i Üstaz-ı Veli” , “Ya Hazret-i Mevlâna” ifadeleri yazılmıştır. 1971 senesinde, Vakıflar Genel Müdürlüğü, türbenin etrafını açtırmış, bu esnada batıya açılan mazgal penceresiyle orijinal merdiven tamamıyla ortaya çıkarılmıştır. Türbe, günümüzde de Konya Büyükşehir Belediyesi tarafından tekrar gözden geçirilerek etrafına çeki düzen verilmiştir.
Selçuklu dönemi türbeleri içerisinde mütevazı bir yeri olan Âteşbâz-ı Velî Türbesi, gövdesinin dıştan sekizgen olmasına karşılık içte kareye dönüşmesi bakımından oldukça nadir görülen bir özellik ortaya koymaktadır. Hatta bu yönüyle, Hakkı Önkal tarafından Anadolu’daki bilinen tek örnek olarak yorumlanmaktadır.

Yemek Kongreleri ve Yarışmaları
1986 yılında Konya Turizm Derneği Başkanı Feyzi Halıcı, Âteşbâz-ı Velî adına uluslararası yemek kongrelerini başlatır. Dünyanın en ünlü yemek otoriteleri Konya’ya gelir. 13. yüzyılda adına ateş renkli taşlarla anıt mezar yaptırılan bir aşçıyla karşılaşmanın büyüsünü yaşarlar.
Uluslararası Yemek Yarışmaları günümüzde de bir gelenek olarak sürdürülmektedir.

Kaynakça:
Hasan Özönder, Konya Velileri, genişletilmiş 2. baskı, 1990, s. 115-120.