TARİHE YOLCULUK  (194)

Kut’ül-Amâre’de ağır bir yenilgi alan İngiliz komutanlar, Halil Kut Paşa’ya, önce 1 milyon Starlin, sonra 2 milyon Strerlin rüşvet teklif ederler. Halil Paşa, “Ben ‘Baltacı’ değil, “Kazmacı’yım” diyerek bu teklifi reddeder.

Kût’ül-Amâre I. Cihan Harbi’nin Irak Cephesi’nde, yenilmez diye bakılan ve öyle görülen Britanya’nın mağlup edildiği üçüncü yerin adıdır.

Britanya ilk yenilgisini Avrupa’da, ikinci mağlubiyetini ise;  “Osmanlı’nın tasfiyesi ve Türk nüfuzunu Orta Doğu’dan kaldırma politikası” olarak açılan Çanakkale Cephesi’nde görmüştü. Yenilmez Armada denilen büyük İngiliz zırhlıları Çanakkale Boğazının derin sularına gömülmüşlerdi.

Hasta adam olarak görülen Osmanlı, 1877’deki 93 Harbinde Ruslara yenilmesiyle birlikte Balkan Savaşları’nda iki milyona yakı insanını kaybederken geriye doğru çekilirken Edirne’yi ilk anlaşmada Bulgarlara vermek zorunda kalmıştı. Ruslar ise Ayastefanos antlaşmasıyla Yeşilköy’e kadar gelmişlerdi. Birinci Dünya Savaşı’nda 12 cephede savaşmak zorunda kalan Osmanlı Devleti, yenilerek geri çekilmek ve Mondros Mütarekesiyle sıkıştırıldığı Anadolu topraklarını işgale yeltenen yedi düvele karşı Millî bir mücadele başlatarak İstiklâl Savaşı yapmak zorunda kalmıştı.

Çanakkale’de Yenilmez Armada’nın boğazın sularında batışı seyrederek büyük yara alan İngilizler, üçüncü yenilgilerini Kut’ül-Amâre’de alacaktı. Irak Cephesi’nde Cavit Paşa, hem Irak Valisi hem de komutan olarak bulunuyordu. Aşiretlerin çokluğu sebebiyle Enver Paşa, Cavit Paşa’nın yerine Süleyman Askeri Bey’i görevlendirdi. Aşiretlerin kaypaklığı ve savaştan sonra güvendiği o aşiretlerin savaş meydanındaki ölüleri soymaları sbebiyle gördüğü bu manzara karşısında bunu haysiyetine ve askerlik izzeti ile şerefine sığrıramayan Süleyman Askeri Bey, dört aylık bir askerlik yaptıktan sonra intihar ediyordu. Bunun üzerine yerine Sakallı Nureddin Paşa görevlendirildi. Bu arada Osmanlı Birliklerinin başına 70 yaşındaki Alman Goltz Paşa getirilecek ve Irak Cephesi’nde, Nureddin Paşa ile Goltz Paşa arasında ufak bir anlaşmazlık yaşanacaktı.

İpek Yolu’nun kalbi sayılan Selmanî Pak ise İngiliz kuvvetlerinin elindeydi. Selmani Pak adını ise sahabe Selman-i Farisi’den alıyordu. Türbesi de buradaydı. Albay Sakallı Nureddin Paşa’nın, Goltz Paşa’nın da başka cepheye teftişe gitmesinden yararlanarak Selmani Pak’taki İngiliz kuvvetlerine saldırarak İngiliz ordusunun yüzde 30’unu yok ediyordu. Bu arada Osmanlı Meclis-i Mebusanında Irak mebusu olarak bulunan Abdülmecid Efendi ve aşireti, Kerbelâ’da Osmanlı kuvvetlerine karşı İngilizlerin kışkırtmasıyla ayaklanma başlatmıştı. Bu ayaklanmaları Nuredddin Paşa hepsini bastırdı. Dicle’de, su hendekleri yapmak suretiyle İngiltere’den gelecek her türlü yardımı engelledi. Nureddin Paşa, İngiliz kuvvetlerini Kut’a sıkıştırmıştı. Üçtarafı bataklıkla çevrili ve önlerinde Osmanlı ordusu bulunan Kut’ta, Hintli Müslüman askerleri de vardı. İngiliz ordusu açlıktan kırılmaya ve hastalıklar baş göstermeye başladı.

Bu arada Sakallı Nureddin Paşa’nın yerine, İngiliz kuvvetlerinin teslim olmaya 3-4 gün kala Enver Paşa tarafından Halil Kut Paşa görevlendirildi. İngiliz kuvvetlerinin başında bulunan Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend, 23 bin askerini kaybetmişti. İngiizler Irak Cephesi Kut’ta büyük bir yenilgi almışlardı. Bir Osmanlı askeri, bir İngiliz uçağını tüfeğiyle düşürmeyi başarmış ve bu uçakta çıkan Fırat ve Dicle nehirlerinin haritasına göre Osmanlı kuvvetleri hareket kabiliyeti bulmuştu. Bu bile Osmanlı kuvvetlerinin nasıl savaştıkları ve cephede ne zorluklar yaşadıkları göstermesi açısından önemli bir bilgi.

Halil Paşa’ya İngiliz komutanlar önce 1 milyon Sterlin, sonra bu meblağı artırarak 2 milyon Sterlin rüşvet teklif ederler. Halil Paşa, “Ben ‘Baltacı’ değil, ‘Kazmacı’yım!” diyerek bu rüşvetlerin hepsini reddeder.

İngiliz tarihçisi James Morris, Kut'un kaybını "Britanya (İngiltere) askeri tarihindeki en aşağılık şartlı teslimi" olarak tanımlamıştır. Bu yenilgi İngiliz basınında ve kamuoyunda çok büyük bir infial uyandırdı. Bunun üzerine General Lake ve General Gorringe İngiliz ordusunda görevlerinden alınmış ve yerlerine General Maude getirilmiştir. İngilizler, Çanakkale ve Kutûl Amâre yenilgileri için ayrı ayrı Araştırma Komisyonları kuruyor.

Bizim tarihçilerin üzerinde durdukları bir başka husus ise, Kut’ül-Amâre’de savaşı kazanan komutanın “Sakallı Nureddin Paşa” olduğu hemfikrinde birleşmeleridir.

YARIN: Türk Ordusu Afrin’de ve “Zeytin Dalı” ne anlama geliyor?