TARİHE YOLCULUK  (119)

• Tarih boyunca kervanların geçtiği bir ticaret merkezi haline gelen Ereğli, bu özelliğini ve stratejik konumunu günümüzde de muhafaza etmektedir.

Ereğli’ye bu sene yaptığım ikinci yolculuğum daha derli ve toplu oldu. En azından Ereğli’de Selçuklu ve Osmanlı döneminden kalma birkaç tarihi eseri görme ve tanıma imkânım oldu.

Rehberimiz Mustafa Akçay, Ereğli’nin geçmiş mazisiyle ilgili ilginç yorumlarda bulunarak önemli bilgiler de vermedi değil.

Ereğli köklü tarihiyle 1945 – 1990 arası (1980’le de irtibatlandıranlar olabilir) sanayisi, şehir olarak elinde tuttuğu şöhreti itibariyle daha ünlü ve daha ön planda olduğu, bu tarihlerden sonra bu imkânı şehir olarak kaybettiği söyleniyor.

Ereğli’nin tarihi olarak ilk merkezinin günümüzdeki İvriz ve burasının bölgede kurulan ilk yerleşim yeri olduğu da, seyyahların hatıratlarındaki anlatımlarından da belli oluyor. Arkeolojik araştırmalarıyla Anadolu’nun âdeta felsefesini yazan antik coğrafyacı Amasyalı Strabon da, bu bölgeden “Kybistra” ifadesini kullanarak baksetmekte ve “Tyna” şehri civarında dağ eteğinde kurulmuş bir yerleşim alanı olduğunu ifade ediyor. Mihmandarımız Mustafa Bey, ilk kurulan şehrin dağın eteklerinde, ilmi gerçekler göz önünde tutularak kurulduğunu ve sonra her nedense yeni Ereğli’nin neden ovaya doğru bir yerleşim istidadı gösterdiğini, tarihi gerçekliğiyle ortaya koyarken, Ereğli’ye fabrika kurmak için gelen Rusların, o dönemki idarecilere, şehri dağ eteklerine doğru kurma teklifinde bulunmalarına rağmen yöneticilerin basiretsizliği, ufuksuzluğu yüzünden bunun gerçekleştirilemediğini de üzülerek ifade etmişti. Yâni bilimsel olarak böyle bir teklifin reddedilmemesi gerektiğini dile getirmişti.

Ereğli isminin nerden geldiğiyle ilgili fazla efsanelere ve hikâyelere dalmadan 610-641 tarihlerinde bu bölgede önemli imar faaliyetlerinde bulunan Bizans hükümdarı Harekleious’dan dolayı şehrin ismi “Herakleia” adıyla anılır olmuş. Bu isimle anılan bölgeler sonradan yâni Türkleştikten sonra önceleri Herakle-İrakle-Eregle-Eregliyye ve en son olarak da Ereğli şeklinde kelime değişime uğruyor. Yâni sizin anlayacağınız Ereğli adı, Antik Çağdan kalma ve günümüze; Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde de geçtiği gibi Erkili ve Ereğli olarak günümüze intikal etmiş bir isim olarak görülebilir.

Tarih boyunca ticari kervanların geçiş bölgesinde olması, su kaynakları açısından zengin olması, güvenlik açısından da korunaklı bir bölgede bulunması, oldukça verimli ziraat tarlalarına sahip olması gibi sayamadığımız pek çok sebeplerden dolayı Ereğli, her devletin merkezine yerleştirmeye çalıştığı bir hakimiyet alanı teşkil etmesinden mütevellit de stratejik bir bölge olmuştur. Öncelikle Hititler tarafından kurulan Tuvana Krallığı’nın merkezi oluştur (M.Ö.1200-742). Bu krallıktan kalma İvriz Kabartması günümüze kadar gelebilen nadir tarihi eserler arasındadır.

Tuvana Krallığından sonra bölge Asur Krallığının egemenliği altına girmiş. Ticari anlamda tacirlerin uğradığı önemli bir merkez olurken Perslerden sonra Büyük İskender İmparatorluğunun hâkimiyeti altında kaldıktan sonra Romalıların hâkimiyetine geçmiş. Bu arada şehir merkezi de, İvriz tarafından Ulu Camii’nin bulunduğu bölgeye taşınmış. Bizans hâkimiyetinde 1077 senesine kadar kalan Ereğli, doğudan gelecek İslam orduları ile Türklere karşı askeri bir üs olarak kullanılmaya başlanmış. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması sürecinde bu bölgede, Ahî teşkilatının kurulmasıyla birlikte ticaretin ve hayvancılığın da canlanarak önemli gelişmeler yaşanmıştır. 1276’da Karamanoğulları’nın ilk başkenti olan Ereğli, 1398’de Osmanlılara bağlanmıştır. Karamanoğulları ve Osmanlılar arasındaki beylikler mücadelesinden Osmanlı Devleti’nin üstün çıkmasıyla birlikte Ereğli, Osmanlı’nın parçalanması ve yıkılması sürecinden sonra gelişen Anadolu’nun işgali sırasında Fransızlar tarafından işgal edilmeye teşebbüs edilmiştir.

YARIN: Atçeken Türkmenleri ve Ereğli’nin günümüzdeki demografik yapısı.