Merhaba kıymetli okuyucular, sizlere bugün atıkların daha özelde atık kağıtların değerlendirilmesinden söz edeceğim, öncelikle vurgulamak gerekir ki kağıt insanoğlunun hayatında var olagelen en önemli materyallerden biridir. Hatta kağıt, kültürel ve endüstri alanındaki yeri ile insanlığın en önemli ihtiyaç maddelerinden biri olup, kağıt endüstrisinin gelişmesi bir ülkenin sanayi ve kültürel gelişmişlik düzeylerinin belirleyici özelliklerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Son yıllarda tabii ki atık denince ilk akla atık kağıtlar gelmektedir. Halbuki atık denince insan oğlunun hayatını idame ettirirken günlük hayatta kullanım süresi dolan ve ortamdan uzaklaştırılması gereken maddeler olarak ifade edilir. Kısaca; insanların kullandığı bütün malzemeler süreç içerisinde bir şekilde atık olmaya doğru evrilmektedir.

son yıllarda insanlar, çöp ile atık kavramını karıştırmaktadır. Aslında temel ayrım atıklar geri dönüştürüleblinirken, çöplerin ise tekrar kullanım durumları yoktur. Atıklar geri kazanım yolu ile ülke ekonomilerine katma değer sağlarken aynı zamanda verebilecekleri çevresel zararlar en aza indirilebilmektedir.

Diğer yandan; çok çeşitli atık malzemelerin (metal, kompozit, cam, kâğıt, tekstil atığı-paçavra, ahşap, alüminyum, plastik, pil, motor yağı, akümülatör, beton, organik atıklar, elektronik atıklar…) çeşitli fiziksel ve/veya kimyasal işlemlerle ikincil hammaddeye dönüştürülerek tekrar üretim sürecine dâhil edilmesine “geri dönüşüm” denilmektedir.

Atıkların geri kazanılması ile; tabii kaynaklarımız korumuş, enerji tasarrufu sağlamış, atık miktarı azalmış, ekonomiye katkı sağlanmış ve geleceğe yatırım yapılmış olacağı çok açıktır. Son yıllarda, dünyada ve ülkemizde atıkların bertarafı ile ilgili öne çıkan temel yönetim tarzı, az atık üretilmesi, atıkların geri kazanılması ve atıkların çevreye zarar vermeden ortadan kaldırılması işlemleri, olmazsa olmaz üç temel prensip halini almıştır.

Geri dönüşümü sağlanan tüm eski gazeteler, kullanılmış ambalaj kağıtları, arşivlenmesi gerekmeyen yazı kopya kağıtları, eski kartonlar, kullanılmış ince ve özel kağıtlar ile diğer kağıtlar ikincil elyaf olarak kağıdın hammaddesini oluşturmaktadır. Diğer yandan; kağıtları diğer atıklardan ayrıştırırken atık kağıttan verim elde edilebilmesi için, yağlı ve ıslanmış kağıtlar, karbon ve faks kağıtları, duvar kağıtları, yapıştırma bantları, manyetik bantlar ve kartlar, yapışkanlı, mumlu kağıtlar, kaplama kağıtları, tuvalet kağıtları, kağıt ve havlu mendiller, hijyen ve hijyenik petler vb. temizlik kağıtlarını atık kağıt olarak değerlendirilmemesi gerekmektedir.

Son yıllarda, hammadde kaynaklarının sınırlı oluşu, maliyetlerin yüksekliği, çevre korunmasının kazandığı önem, iyi bir organizasyon ile temini en kolay ve ucuz olan, büyük ölçüde enerji tasarrufu sağlayan iade edilmiş gazete ve dergi, kullanılmış ambalaj kağıdı ve kartonlar, matbaa artığı kağıt ve kartonlar gibi eski kağıtların toplanarak daha yüksek oranlarda geri kazanılmasını ve kağıt-karton üretiminde esas hammadde olarak değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır.

Birincil hammaddelerden elde edilen kağıtların üstün niteliklere sahip olmasına rağmen bu kaynakların özellikle ülkemizde sınırlı olması, orman yetiştirmenin uzun süre alması, doğal kaynakları koruma ihtiyacı, enerji maliyetlerinin artması atık kağıt veya ikincil lif kullanımını ön plana çıkarmıştır. Atık kağıt toplanması, kağıt ve karton ürünlerinin kullanıldıktan sonra tekrar geri dönüştürülüp hammadde olarak yararlanılması günümüz kağıt üretim teknolojilerinde mümkün olduğundan, kullanılmış kağıtların çöpe atılmasının yarattığı çevre kirliliği ve kağıttan kağıt üretilmesi sonucu daha fazla ağaç kesilmesi önlenebilmektedir.

Bir ton kağıdın üretimi için; 2,4 ton odun, 440 ton su, 7600 kWh elektrik enerjisi gerekmektedir. Eğer atık kağıttan bir ton kağıt üretilirse; 1,2 ton kullanılmış kağıt, 1,2 ton su, 2800 kWh elektrik enerjisi gerekir. Kullanılmış kağıtlar çöpe atıldığı zaman 3 ay ile 5 yıl arasında bir sürede bozulur. Bir ton kullanılmış kağıt çöpe atılmayıp geri kazanıldığı ve kağıt üretiminde tekrar kullanıldığı zaman; 17 adet yetişmiş çam ağacının kesilmesi önlenmiş olur. Üretilmiş bir kağıt 4 yada 5 kez geri dönüşümde kullanılabilir. Daha fazla dönüşümde kullanılması teknolojik özelliklerinin düşmesine yol açar.

Diğer yandan kullanılmış kağıtların geri dönüşümüyle yeni iş alanları doğmaktadır ve çöp depolama alanlarının ömrü uzamaktadır. Bir ton kağıdın geri kazanılmasıyla 3-4 m³ çöp depolama alanı korunmaktadır. Kullanılmış kağıtları geri kazanırken iyi bir plan yapılıp, birinci elden cinslerine ayrılarak depolanması gerekmektedir. Çünkü kullanılmış kağıtların toplanması ve taşınması en büyük maliyeti oluşturur. Planlama doğru ve sağlıklı yapılmazsa geri dönüşüm maliyeti çok yüksek olur.

Tasnifleme yapılmadan toplanan karışık atık kağıtlar daha çok katma değeri düşük olan gri karton ve kroma karton gibi kağıt türlerinin üretiminde kullanılmaktadır. Oysa, cinslerine ayrılarak depolanmış olan atık kağıdın açma, mürekkep giderme, temizleme ve beyazlatma kademelerinden geçilerek katma değeri daha yüksek olan kağıt türlerinin üretiminde kullanılması mümkün olmaktadır. Dolayısıyla atık kağıtların cinslerine göre toplanarak depolanması ve bunları işleyecek sistemlere sahip olunabilmesi çok önemlidir.

Burada asıl mevzumuz ise atık kağıt nedir, toplanabilirliği, toplama sırasında nasıl bir yol izleneceği üzerinde durmak olacaktır. Atık kağıdın tanımı çeşitli şekillerde ifade edilmekle birlikte en kısa ve öz olarak; üretilmiş bir madde olduğu halde, kullanım amacına hizmet edip atıldıktan sonra tekrar kağıt üretiminde değerlendirlebilen kağıtlara atık kağıt adı verilmektedir. Son yıllarda ülkemizde ve dünyada atık kağıtlar çok yaygın olarak kağıt endüstrisinde hammadde olarak kullanılmaktadır.

Atık kağıt kullanımının ve toplanması oranları dünyanın çeşitli ülkelerindeki kağıt sanayiinde farklılıklar göstermektedir. Her ülkenin geri kazanma ve değerlendirme oranları farklı parametrelere bağlıdır. Bunlardan bazıları ülkenin ekonomik durumu, çevresel baskılar, ülkenin nüfusu ve coğrafi yapısı ve kağıt hamuru ithali gibi etkenlerdir.

Atık kağıtların toplanması için çalışan çeşitli ticari yapılar, kamu yararına çalışan dernekler ve kuruluşlar, STK’lar, ve araştırma şirketleri gibi yapılar mevcuttur. Yine devletimiz VIII. beş yıllık planda atık kağıtların geri dönüşümünün artırılması ve gri dönen kağıdın kalitesinin artırılması amacıyla bazı önerilerde bulunmuştur. Bu öneriler; İlk öğretim öğrencilerine konu ile ilgili alışkanlık kazandırmak üzere bilgilendirme toplantıları düzenlemek, halkın bilinçlendirilmesi, atık kağıt sınıflandırma tesislerinin kurulmasını özendirmek, Atık kağıt fiyatının gerçekçi ve kararlı olması sağlanmalı, toplamayı teşvik edici düzeyde tutulmalıdır. Yeni kurulacak kağıt üretim tesislerinin atık kağıt kullanan tesisler olması özendirilmelidir.

Atık kağıtların toplandığı kaynakları; çeşitli kuruluşlardan ve büyük mağazalardan sağlanan her tür kağıt ve mukavva, ev ve iş yerlerinden toplanan eski gazete ve dergiler, eğitim kurumlarından toplanan değişik kağıtlar, basımevi, ciltevi, zarf ve defter atölyelerinden sağlanan kırpıntı kağıtlar, oluklu mukavva ve kağıt çanta yapan imalathane atıkları, olarak sınıflandırmak mümkündür.

Türkiye de geri dönüşen kağıdın rasyonel değerlendirilmesi, var olan problemlerin çözümü ve uygulayıcıların sıkıntılarını giderecek bir araştırma kurumu bulunmamaktadır. Maalesef var olan kağıtçılıkla ilgili birkaç kurumunda bu konularla ilgili çalışması bulunmamaktadır.

Artık toplumumuzun evlerinde yada iş yerlerinde atıkların çöplerle karışık şekilde atılmaması gerektiği konusunu içselleştirmesi gerekir. Bu konuyla ilgili halkın duyarlılığını artırmak için STK ve belediyeler yada yerel yönetimler insiyatif almalıdır. Yine atıkların gelişi güzel çöplere ya da doğaya bırakılması durumunda onların yeryüzünü kirlettiği ve bozunma ömürlerinin çok uzun olduğunu vurgulamak gerekir. Örneğin plastik bir bardağın doğada yok olması yaklaşık beş yüz yıl, pet şişeler dört yüz yıl, cam şişelerin ayrışma süresi ise ortalama dört bin yıl, bir pil üç yüz yılda, metal içecek kutuları on yılda, bir su borusu ise bin yıl, tahta parçaları 15 yıl, kağıt bir gazetenin doğada bozunması 3 ay sürebiliyor.

Atıkların toplanmasına aileden başlayarak, okullar, kamu kurumları ve özel kuruluşların hepsi kısaca tüm toplum olarak elbirliği ile bu işin bir memleket meselesi olduğuna inanırsak hem ülkemize ekonomik katkıda bulunur hem de gelecek nesillere daha temiz bir çevre ve ülke bırakmış oluruz.

Burada vurgulamadan geçemiyeceğim önemli bir hareket olan, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın eşi Emine Erdoğan’ın himayesinde hayata geçirilen “Sıfır Atık Projesi”, israfın önlenerek kaynakların daha verimli kullanılması ve atıkların geri dönüştürülmesine yönelik önemli bir proje olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sıfır Atık Projesi ile ülkemize katkıda bulunma hedefi, halkımız ve gelecek nesiller için de son derece yararlı bir projedir. Bu proje çevre ile ilgili güzel bir uygulama örneğidir.

Esen kalın.