TARİHE YOLCULUK (140)

• 17. ve 18. yüzyıllarda padişahlar ile sadrazamları etkileyen tekke olarak tarihe geçenMevlânakapı, Şeyh Gâlib, Itrî, İsmail Dede Efendi, Tâhirü'l-Mevlevîve Keçecizâde Fuad gibi önemli şahsiyetler de yetiştirdi.

Evliya Çelebi’nin notlarında, bağlık bir arazi üzerinde kurulu semahâne, imaret ve 70 kadar derviş hücresinden meydana gelen bir yapı olduğunun anlatıldığı Mevlânakapı Mevlevîhânesi, tekke ve zaviyelerin kapatıldığı 1925 yılına kadar 328 yıl Mevlevi tarikatına hizmet etmiştir. Bu vakitten sonra uzunca bir süre öğrenci yurdu olarak kullanılan Mevlevîhâne, 9 Eylül 1961’de çıkan yangın sonucu büyük oranda tahrip olurken 7 Mayıs 1997'de çıkan yangında ise; tamamen kullanılamaz hale gelmiştir. 2005 yılında başlanan ve 2009 yılında biten restorasyon çalışmalarından sonra Mevlevîhâne, 2010 yılında tekrar hizmete açılmıştır.Sema Gösterileri, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi içinde bulunan semahânedeücretsiz olarak gerçekleştirilmektedir.İstanbul Tarihi Türk Müziği Topluluğu, bu mekânda her ayın ilk çarşamba günü Mevlevî Mukâbeleleri icra etmektedir.

MEVLEVÎLİĞİN KONYA’DAN SONRA ÖNEMLİ MERKEZİYDİ

Mevleviliğin Konya’dan sonraki en önemli merkezi sayılanYenikapı Mevlevihanesi, dünyada 300’e yakın mevlevihane içindeâsitâne olan 14 mevlevîhâne arasında önemli bir yere sahipti. 1597’de Yeniçeri Başhalifesi Malkoç Mehmet Efendi’nin bağışladığı 77 dönümlük arazide kurulan tekke, Mevleviliğin Osmanlı başkentindeki en büyük merkeziydi. Şeyh Gâlib’in, Buhûrîzâde Mustafa Itrî’nin, Hammâmîzâde İsmail Dede Efendi'nin yetiştiği, siyaset, düşünce ve sanat hayatında derin etkiler bırakan Yenikapı Mevlevihanesi, Osmanlı edebiyatının seçkin şahsiyetlerinden Şeyh Çelebi’nin de yetiştiği yerdir. Bu nedenle Mevlevihane, sadece tarikat ve tasavvuf tarihi açısından değil, kültür tarihi açısından da büyük önem taşımaktadır. Bu güzîde mekânda şeyhlik yapanların tamamı sanatkârdır. Ayrıca Osmanlı siyasetinin çok önemli isimleri sadrazamlar Keçecizâde Fuad ve Ali Paşa, Mithat Paşa, Hâlet Efendi, Mevlevî ressam Leylek Hasan Dede, ayrıca son dönemin tanınmış isimleri Tâhirü'l-Mevlevî, Hasan Âlî Yücel, Rauf Yektâ, ZekâîzâdeHâfız Ahmed Irsoy, Saadettin Heper veHalîlezen Osman Dede de bu dergâhtan yetişenler, istifade edenler arasında.

SİYASETE DAMGASINI VURAN TEKKE: MEVLÂNAKAPI

Yenikapı Mevlevihanesi hem Osmanlı’nın siyasi tarihinde önemli bir yere sahip hem de cumhuriyetin kuruluşunda ciddi roller üstlendi. Saray üzerinde büyük itibara sahip olan tekke, 17. ve 18. yüzyıllarda padişahların ve sadrazamların önemli bir bölümünü etkiledi. IV. Murat ve II. Abdülhamit’in saltanatı sırasında devletle tekkenin arası açıldı. Yenikapı Mevlevihanesi, Osmanlı modernleşmesine de destek verdi. Abdülhamid Han, Jöntürkleri desteklediğini öğrenince Mevlevihane’nin imkânlarını daralttı.

“MEVLEVÎ ALAYLARI” YENİKAPI’DAN ÇIKTI

Birinci Dünya Savaşı’nda kurulan ve bin dervişten oluşan Mevlevî Alayı’nın nefer ve komutanlarının büyük bölümü Yenikapılı dervişlerden oluşuyordu.Şam cephesine gönderilen bu dervişler savaşta bile insan canına kıymanın doğru olmadığına inandıkları için sıhhıye taburlarında yer alıyor, lojistik hizmetlerinde çalışıyor, mûsıkî icra ediyor, yemek pişiriyor ve cephedeki askere moral veriyor. İstiklâl Harbi’nde ise İstanbul’dan Anadolu’ya silah sevkiyatı Bahariye Mevlevîhânesi ile Yenikapı Mevlevîhânesi’nin görevlerinden biri oluyor.

Bir devre damgasını vuran Yenikapı Mevlevîhânesi’ni gezerken heyecan duymam bu yüzdendir. İslam Düşünce Atlası tanıtım programının böylesine tarihî ve anlamlı bir mekânda yapılması da bir tesadüf eseri olmasa gerek.

YARIN:  İstanbul Panorama 1453