TARİHE YOLCULUK (258)

Filistinli Prof. Dr. Hani Abu Al-Rob, Selçuklu’nun, Vezir Nizamülmülk’ün kurduğu Nizamiye Medreseleri sayesinde haşhaşilerden ve sapkın fikri akımların tasallutundan kurtulduğunu belirterek “11 medresenin yaklaşık yıllık harcamaları 660.000 altın dinara, bugünkü değerle yaklaşık 12.000.000 dolara tekabül ediyordu” dedi.

Nizamülmülk ve Nizamiye Medreseleri’nin ele alındığı ‘1000. Yılında Nüzamülmülk Milletlerarası İlmî Toplantı’nın açılış konuşmasında, bu bilgi şöleninin hazırlanmasında emeği bulunan Konya Milletvekili Halil Etyemez, “Nizamülmülk sabık zihniyet ve fikri akımlara karşı set oluşturmak, halkı doğru bilgiyle donatacak aydın din adamları yetiştirmek, devlet bürokrasisine adîl yöneticiler, kadılar ve memurlar yetiştirmek için nizamiye medreselerini kurdu”ğunu söylemişti.

Selçuklular, Osmanlı’ya ve Osmanlı’nın bir devamı niteliğinde düşünülmesi gereken Türkiye’ye öyle bir miras bıraktı ki, bu mirasa ne yazık ki yeterince sahip çıkamadık. Nizamiye Medreseleri, kuruluş gayesi bakımından diğer medreselerden ayrılan önemli özelliklerle donatılmış dönemin en iyi medreseleri idi.

MEDRESELERİN YILLIK HARCAMALARI 12 MİLYON DOLAR…

Filistin’de 60 bin öğrencisi olan, 20 branşta eğitim veren ve Filistin’in değişik şehirlerinde 20 şubesi bulunan,  400 tam zamanlı, 200 yarı zamanlı öğretim görevlisinin istihdam edildiği bir açık üniversitede akademik eğitim faaliyetlerini yürüten Prof. Dr. Hani Abu Al-Rob, kendini tanıtırken İngilizce ve tebliğini sunarken Arapça’yı kullandığı tebliğinde, Vezir Nizâmülmülk ve o dönemin toplum hayatında ilmin tesiri üzerinde durdu. Dört bölüm halinde ele alıp sunduğu konuşmasında, Nizamülmülk’ün 20 yaşına geldiğinde Arapça ve Farsçaya hakim ve ciddi mânada bir müktesebata sahip olduğunu ifade eden Prof. Dr. Hani Abu Al-Rob, bu müktesebatın ona Gazneliler döneminde divanlarda, Selçuklular döneminde devlet kademelerinde görev almasını sağladığını belirtti. Abu al-Rob, Nizamülmülk’ün, 50 fasılda kaleme aldığı Siyasetname’sinin son fasıllarında sultanların, batinî hareketlere karşı nasıl bir siyaset izlemesi ve onlarla nasıl mücadele etmesi gerektiğine tahsis ettiğine işaret ederek Nizamiye Medreseleri hakkında önemli bilgiler verdi. Irak ve Horasan şehirlerinde 11 medrese tesis eden Nizamülmülk’ün en öne çıkan medreselerinin ise Bağdat ile Nişabur’daki medreseler olduğunu kaydeden Abu al-Rob, “Nizamülmülk’ün talebelerinden olan İmam Tartuşi’nin bize aktardığına göre, Nizamülmülk’ün başta medreseler olmak üzere ilmi faaliyetlere yönelik harcamalarının yıllık tutarı 600 bin dinara kadar ulaşmıştır. Bahsettiğimiz bu rakam ise güncel hesaplamalara göre yaklaşık 12 milyon Dolara tekabül etmektedir. Bu rakamı bütün hayatı boyunca yaptığı harcamaların  toplamı üzerine düşündüğümüzde, Nizamülmülk’ün hayatı boyunca ilmî faaliyetler için yaklaşık olarak 432 milyon dolar harcadığını görüyoruz. Baktığımızda sadece Bağdat’taki Nizamiye Medresesi’nin yaklaşık yıllık harcaması ve masraflarının yaklaşık 60.000 altın dinara ulaştığını görüyoruz.  Bütün bu bahsettiğimiz 11 medresenin yine yaklaşık harcamaları 660.000 altın dinara, bugünkü değerle de yaklaşık olarak 12.000.000 dolara yaklaştığını ve bunu hocamız, yaklaşık olarak bir dinarın yaklaşık 4,5 gram altına tekabül etmesi üzerinden bir hesaplama yoluyla yapıyor.

Nizamülmülk, bu medreseleri kurmaktan temel olarak üç gaye murad etmiştir. Bu gayelerden ilki Şiiliğe, Bâtıniliğe ve diğer sapkın fikirlere karşı fikri zeminde mücadele etmektir. İkincisi, sünniliğin tesisi, yayılması ve güçlenmesi için sünni âlimlerin yetiştirilmesidir. Üçüncü olarak da devletin çeşitli kademelerinde görev almak üzere bu mücadeleyi etkili bir şekilde yürütmek üzere sünni devlet adamlarının yetiştirilmesidir. Bu medreseler sünni ulemâlar yetiştirmiştir. Bağdat Medresesinin ilk müderrisi olan Ebu İshak el-Şirazî bu medresede çok önemli öğrenciler yetiştirmiştir. Bunlar arasında İmam-ı Gazalî, İmadeddin el-İsfahânî sayılabilir. Bu âlimlerin hepsi sünni ulema arasında önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu medreselerden ayrıca devletin yüksek kademelerinde, mahkemelerde, bürokraside önemli makamları işgal eden pekçok devlet adamı ve idareci de yetişmiştir.”

YARIN: Nizamülmülk’ü kimler ve nasıl öldürdü?..