Toplumda ‘Madde bağımlılığı tedavi edilemez, alışan bir daha bırakmaz’ gibi yanlış inanışlar yaygındır. Madde bağımlılığı oluşmasında bağımlılık yapıcı maddelerin beyin üstündeki etkisi çok önemlidir ama tek başına bağımlılık gelişmesini açıklayamaz. Bilim adamları bu maddelerin bağımlılık geliştirme potansiyeli ve süreci anlamak için çeşitli hayvan deneyleri yapmışlardır. 1980’lerde kamu spotu olarak gösterilen ve bu konuda en bilinen deneylerden birisinde kurgu şöyle idi: bir fare kafesin içine tek başına yerleştirildi. Kafese iki biberon kondu. Biberonlardan birinden kokainli su, diğerinden normal su vardı. Tekrarlanan deneyde farelerin ilk başta normal suyu tercih etmesine rağmen zaman içinde kokainli suyu tercih edip bağımlı oldukları ve zamanla daha fazla içerek sonunda buna bağlı öldükleri görülmüştür.

Fakat 1970’lerde psikoloji profesörü Bruce Alexander bu deneylerde farelerin kafese tek başına bırakılmış olmaları ve içerde kokain içmekten başka yapabileceği hiçbir şey olmamasını önemli etken olarak düşünmüş. Deneyin dizaynını değiştirmeye karar verir. Bunun için daha büyük bir kafese farelerin eğlenebileceği toplar, çeşitli fare yemekleri, oynamak için tüneller ve renkli araçlar koyarak aynı anda çok sayıda fareyi yerleştirir. Aynı şekilde yine iki biberon içine normal su ve kokainli su yerleştirir.      

Bu kafesteki fareler içlerinde ne olduğunu bilmediğinden iki biberonu da dener. Muhtemelen hayatından memnun fareler kokainli suyu tercih etmezler, genellikle o biberondan içmekten kaçınırlar ve önceki deneylerdeki yalnız, mutsuz ve bağımlı farelerin yalnızca dörtte biri kadarı kokainli su içerler ve bundan dolayı hiçbiri ölmez. Profesör Alexander deneyi biraz daha geliştirir ve ilk testlerdeki gibi yeni fareleri boş birer kafese koyarak kokainli suya bağımlı olmalarını sağlar. Yaklaşık iki ay sonra onları eğlenceli ve yalnız olmadıkları diğer kafese yerleştirir. Fareler başlangıçta yoksunluk yaşasa da zaman içinde bağımlılıktan kurtularak diğer fareler gibi yaşamaya başlamış ve bağımlılıktan kurtulmuşlardır.

Bu deneyler ve yaşamsal örnekler madde bağımlılığı gelişme nedenleri ve tedavisi için neler yapılabileceği konusunda önemli veriler sunmuştur. Günümüzde madde bağımlılığı tedavisi biyolojik, psikolojik ve sosyal yaklaşımları içeren yöntemlerle sürdürülmektedir. Özellikle yoksunluk döneminde hastaneye yatışlar, ilaçlar ve diğer tıbbi destekler gerekebilmektedir. Arınma dönemi tıbbi destekle büyük oranda başarı ile sonuçlanmaktadır. Ama başarıyı belirleyen, bırakma sonrası yeniden başlamayı engelleyebilecek psikososyal müdahaleler ortaya koyabilmek olmaktadır.