TARİHE YOLCULUK (144)
 

• Kanuni Sultan Süleyman ile harbe katılan gazi, hekim, din ve tasavvuf âlimi olan Merkez Efendi, 41 baharattan oluşan meşhur mesir macununu yapmıştır. Yavuz Sultan Selim Han’ın eşi Ayşe Hafsa Sultan bu macun sayesinde şifa bulmuştur.

Merkez Efendi Tekkesi ve Türbesi, İstanbul’da Zeytinburnu İlçesinin Merkezefendi Mahallesi’nde. Yavuz Sultan Selim’in kızı Şah Sultan, Merkez Efendinin ölümünden sonra tarikat külliyesi niteliğindeki bu yapı silsilesine 1552-1572 tarihleri arasında cami ve tevhidhâneyi ilave ettirmiş. 1837’de II. Mahmut tarafından yenilenen Merkezefendi Camii en son 1965 yılında onarılmış. Merkezefendi Camii ve Türbesi’nin yeniden restorasyonu ile avlu ve şadırvan inşaası ise, Zeytinburnu Belediyesi tarafından Kültür Vadisi Projesi kapsamında 2014 senesinde tekrar yaptırıldı. Merkez Efendi Türbesi, cami, türbe, çilehane, şadırvan, mutfak, derviş hücreleri, hünkâr köşkü ve hamamdan oluşan bir külliye içinde yer almaktayken, bu yapıların bazıları günümüze kadar gelememiştir. Günümüzde türbenin yakınında Abdülbaki Paşa Kütüphanesi, hamam, Merkez Efendi Camii ve Merkezefendi Mezarlığı bulunmaktadır.

Merkez Efendi Kimdir?

Asıl adı Musa Muslihuddin olan ve 1463 (Hicri 868) yılında Denizli’de doğan Merkez Efendi, ilk öğrenimini Manisa’da tamamladı. Daha sonra İstanbul’a gelerek Hızır Velüyiddin Efendi ve Mevlana Ahmet Paşa’dan dersler aldı. Müderrislik için Karaman ve Amasya’ya gitti bu dönemde Halvetiye Tarikati icazetini aldı. Tekrar İstanbul’a gelerek Etyemez Tekkesine devam eden Merkez Efendi, Sümbülîlik’in piri “Sümbül Efendi” lâkaplı Şeyh Yusuf Sinaeddin Efendi’nin halifesi, döneminin ileri gelen sûfîlerinden ve hekimlerinden oldu.

90 yılı aşkın bir süre yaşayan ve İstanbul’da vefat eden Merkez Efendi, caminin hemen yanında yer alan türbesine defnedilmiştir. Türbe içerisinde, giriş bölümündeki ahşap tavanlı bölümdeki parmaklıkla çevrili tarafta Şeyh Hüseyin Efendi, Şeyh Ahmed Mesud, Mustafa Efendi, Nurullah Efendi, Hatice Hanım, Sıdıka Hanım, Fatma Hatun, Şeyh Mehmed Nureddin yatmaktadır. Bağdadi kubbeli bölmede ise Merkez Efendi’nin sandukası bulunur. Önünde Hattat Aziz Efendi’nin bir levhası vardır: “Bestevessul sana bu türbe-i iksiru türab, bundadır sür yüzünü Merkez-i kudbul aktab.”

Merkez Efendi Türbesi

Merkez Efendi’nin mensubu olduğu tarikatın (Halvetilik) halvet geleneğine uygun bir tekke tesis ederek sur dışındaki “Mevlanakapı” denilen tenha yere 1514 yılında yerleşmiştir. Merkez Efendi’ye ait olan türbenin duvarları kubbe eteğine kadar XIX. yüzyıl Avrupa çinileri ile kaplanmıştır. Kubbe içerisinde ise yıldızlı bir bezeme görülmektedir. Kubbe içerisindeki yazı “Hattat M. Şevket Vahteti”’nin eseridir. Merkez Efendi’nin sandukası ahşap parmaklıklar içerisine alınmış olup XVIII. yüzyıl üslubunda sedef ve bağa kakmalıdır. Sandukanın önünde de Hattat Aziz Efendi’nin yazdığı eski Türkçe; “Merhaba Ey Merkez-i Devran-ı Can/ Merhaba Ey Kutb-u Kevneyn-i mekân” diye başlayıp devam eden bir levha bulunmaktadır.

Türbenin giriş bölümündeki ahşap tavanlı bölümdeki parmaklıkla çevrili tarafta Şeyh Hüseyin Efendi, Şeyh Ahmed Mesud, Mustafa Efendi, Nurullah Efendi, Hatice Hanım, Sıdıka Hanım, Fatma Hatun, Şeyh Mehmed Nureddin yatmaktadır. Bağdadi kubbeli bölmede ise Merkez Efendi'nin sandukası bulunmaktadır. Önünde Hattat Aziz Efendi'nin bir levhası vardır. Türbe dış duvarında ve içerdeki duvarda bulunan Türkçe kitabelerde, Merkez Efendi'nin Kanuni Sultan Süleyman ile harbe gitmiş gazi, hekim, din ve tasavvuf âlimi olduğu yazmaktadır.

Mesir Macunu

Merkez Efendi’nin kendi buluşu olan mesir macununu; Yavuz Sultan Selim’in eşi Ayşe Hafsa Sultan’ın inşa ettirdiği külliyenin zâviyesinde şeyhlik ve dârüşşifâsında tabiplik yapmak üzere Manisa’da bulunduğu süre zarfında icat ettiği bilinmektedir.

Hafsa Valide Sultan hastalanınca Merkez Efendi 41 baharattan oluşan meşhur mesir macununu yapmıştır, Hafsa Sultan bu macun sayesinde şifa bulmuştur ve bu macunun herkese dağıtılmasını istemiştir. Merkez Efendi 22 Mart günü zaviyenin yanındaki Sultan Camii minareleri ve kubbeleri üzerinden mesir macunun halka dağıtmıştır. Bu gelenek günümüze kadar gelmiştir. Her yıl 22 Martta Manisa’da mesir macunu şenlikleri yapılmaktadır.

YARIN: Merkezefendi Mezarlığı ve Merkezefendi Dârulkurrâsı.