İnsanları diğer canlılardan ayıran en önemli özelliği düşünme yeteneğidir. Doğru düşünmeyi, doğru düşünceler ortaya koymayı bilmeden sağlıklı bir yaşam sürebilmek, işleri başarılı bir şekilde neticelendirmek oldukça güçtür. Bu genel bakışı edebiyata uyarladığımızda edebiyatçıların edebi metin ortaya koymasında yazarın düşüncelerinin ön plâna çıktığını, yani her edebî metnin arka plânında bir düşünce olduğunu görürüz. Eğer bu kıvılcım olmasa metni doğru yapıda ve bütünlükte ortaya koymak, olayları kurgulamak, kişileri anlatmak mümkün olmaz.

Konuya başka bir boyuttan bakalım. Madde ve hayatı çeşitli yönleriyle inceleyen bir düşünce sistemi olan felsefe, zaman zaman araç olarak edebî metinleri kullanmıştır. Bazı edebî metinlerin arka plânında bazı düşünceler yatar. Toplumları etkileyen bu düşünceler, felsefî metin yalınlığıyla değil, değiştirilip dönüştürülerek anlatılır. Sayfalarca süren bir edebî metnin arkasında bir cümlelik, bir iki kelimelik bir düşünce olabilir. Edebî metin, bu yönüyle felsefî metinlerden ayrılır. Örneğin Albert Camus’nun romanlarında (Düşüş vs.) egzistansiyalizm (varoluşçuluk) felsefesinin işlendiği görülebilir.

Sanırım buraya kadar yazdıklarımla edebiyatla felsefe arasında güçlü bir bağ bulunduğunu vurgulamış oldum. Bu kısma bir parantez açmak istiyorum. Lise ders kitaplarında felsefe-edebiyat ilişkisine dair özetle ve madde madde şu bilgiler verilir: “Edebiyat da Felsefe de bireysel bir çabanın ürünüdür. Edebiyatta da Felsefede de hayal gücü vardır. Fakat Felsefecinin hayal gücü edebiyatçınınkinden az değil yer yer daha fazla olabilir. Felsefecinin hayal gücü matematikçininki gibi soyuttur. Kimi edebiyatçılar eserlerinde felsefeyi kimi felsefeciler eserlerinde edebiyatı kullanmışlardır. Edebi bir tür olan deneme edebiyat ile felsefe arasındaki köprüyü kurar. Felsefi denemecilik bir felsefe fikrini ortaya atar ve değişik açılardan o fikrin kanıtını bulmaya çalışır. Edebi denemecilik ise edebiyatta duygudan ziyade düşüncenin ağırlık kazandığı zamanlarda başvurulan bir yöntemdir. Edebiyat ile Felsefenin ortak paydası dildir. İkisi dile gömülü; dile zirveye çıkaran etkinliklerdir. Fakat bu dili kullanmada edebiyatın üstünlüğü vardır. Felsefe edebiyattan aldığı birikimi başka bir işlemden geçirir. Yani edebiyattan aldığı suyu arıtarak kullanır.”

Doğru düşünmeyi öğrenmeden başarılı bir edebi eleştiri ortaya koymak, metinleri tüm yönleriyle ve perde arkası gizemleriyle anlamak, anlatmak ve paylaşmak son derece güçtür.

Tıpkı Matematik gibi felsefe hakkında da zor anlaşılır ve karmaşık bir ilim olduğu algısı yayılmış, pek çok kişi de buna inanmıştır. Lâkin, zorla meşgul olmak, zor okumalara girişmek, beynin imkânlarını ve sınırlarını zorlar, bunu unutmamalıyız. Okumaya/yazmaya/konuşmaya, daha üstte eleştiriye gönül vermiş birinin felsefe, sosyoloji başta olmak üzere pek çok ilim dalından el alması kaçınılmaz bir süreç ve tavırdır.

Yazımın sonunda, bu alanlarda istifade edebileceğimiz bir isimle tanıştırmak istiyorum sizi. Felsefeye gönül vermiş isimlerden biri olan Efe Salihoğlu şu hatırlatmada bulunur felsefeye dair okumalardan önce; “Felsefe en genel manada Mitos’tan Logos’a geçiş ile başlar. Filozofların birçoğu -ki modern dönemde de aynı şekilde devam eder- eserlerinde birtakım mitlere atıf yaparak eserlerini yazarlar. Örneğin en genel anlamda bir ‘’düşüş’’ü anlatan filozof, Ikarus’un hikâyesinden faydalanır. Dolayısıyla felsefe kitaplarından evvel birtakım mitolojilere de göz atmakta fayda var. Homer’in Iliás’ına ve Odesa’sına, Hesiodos’un Theogonia’sına ve Ovidius’un Metamorfozlar’ına hâkim olmak bu okumalarda bize büyük bir yarar sağlayacaktır.” Salihoğlu, okuma listesinin başına da Ahmet Arslan’ın Felsefeye Giriş’ini koyar. Felsefi okumalarda karşılaşacağınız bir kavramın ayrıntısına ulaşabileceğiniz bir başvuru kitabı mahiyetindedir bu kitap.

Efe Salihoğlu’nun felsefi okumalar listesinde Montaigne, İtiraflar, Popper vd. gibi yan okumalara da yer verilmiş. Yerim doldu ama listeyi görmek isteyenler için linkini veriyorum: https://salihogluefe.medium.com/felsefeye-giri%C5%9F-yapamak-i%CC%87steyenlere-na%C3%A7izane-bir-rehber-kitap-%C3%B6nerileri-8ce683482154