Eflâtun Mescidi (Mescid-i Selçuk)

* Konya fethedildikten sonra kiliseden mescide çevrilerek Selçuklular’ın Kızılelma’sı olan Mescid-i Selçuk, saat kulesi iken 1921’de Fahrettin Altay’ın marifetiyle belediye tarafından yıktırıldı. Tarihçi Konyalı, “Bu küçük kilise Konya’yı Türkleştiren, müslüman yapan Selçuklu Türkleri’nin ilk namazlarını kıldıkları yerdi” diyor.

Konya’nın ortasında Alâeddin Tepesi üstünde, Alâeddin Camii’nin güneydoğusunda bulunuyordu.

“Tesbit edilebildiği kadarıyla bu kiliseden ilk bahseden kişi Ebü’l-Hasan Alib Ebû Bekir el-Harevî’dir. Harevî, çağının başlıca ziyaret yerleri hakkında bilgi verdiği Kitâbü’z-Ziyârâd adlı eserinde buradan “Konya şehrinde büyük caminin yanındeki kilisede hakîm Eflâtun’un mezarı vardır” diye bahsetmiştir. Harevî’nin burada gömülü olduğunu bildirdiği Eflâtun ise İlkçağ’ın tanınmış felsefecisi Platon ile aynı kişi gibi görünmektedir.

Tepesine saat kulesi konulduktan sonra Eflâtun Mescidi’nin içi pencereleri örülerek ambar haline getirilmiştir. İ. Hakkı Konyalı çocukluğunda buranın gaz deposu olduğunu bildirir. Daha sonraları B. Pace cephane olduğu için binanın içine giremediğini yazar. I. Dünya Harbi yıllarında Vali Muammer Bey zamanında yapının üstündeki ahşap oda ile saat kulesi sökülüp kaldırılmış, kubbenin üstü yeniden kiremitle kaplanmıştı. 1921’e doğru da yapı temellerine kadar yıktırılarak ortadan kaldırılmıştır.

Eflâtun Mescidi, mevcut çok sayıda fotoğrafına göre Orta Bizans dönemine (842-1204) ait ve plan bakımından İç Anadolu’daki Bizans kiliselerinin benzeri bir yapı idi. Türkler Anadolu’ya XII. yüzyıldan itibaren hâkim olduklarına göre bu kilise IX-XI yüzyıllar içinde yapılmış olmalıdır.

KİLİSE “MESCİD-İ SELÇUK” OLDU

“Anadolu Selçukluları Konya’yı aldıktan ve başşehir yaptıktan sonra bir kalenin sardığı yığma Alâeddin Tepesi’nin en yüksek ve en hâkim noktasında Şarki Roma devrinin mahrûti kümbetli bir kilisesi (Mescid-i Selçuk) adıyla mescide çevrilmişti. Selçuklu Konya’nın ilk müslüman mâbedi buydu. Selçuk Hükümdârı, Selçuk büyükleri ve müslümanlar namazlarını bu Mescid-i Selçuk’ta kılarlardı. Eski kaynaklarda bu câmi’e (Cami-i Atik, Sultan Camii) adı verilmiş, Sultan Birinci Alâeddin Keykubat’ın yapıları ve ilâvelerinden sonra câmi Selçuklu hükümdarlarının dev şöhreti Sultan Birinci Alâeddin’in adıyla (Alâeddin Camii) şeklinde meşhur olmuştur.

İlk Mescid-i Selçuk’un mütevelliliğini ve imamlığını yapanlar arasında büyük İslâm âlimi Muhiddîn-i Arabî Hazretlerinin oğulluğu Sadreddîn-i Konevî Hazretleri de vardır.

KONYA’NIN İLK MÜSLÜMAN MÂBEDİ

Fahrettin Altay’ın yıktırdığı Bizans yâdigârı mâbed bize kadar sağlam olarak ve asıl hüviyetinden hiçbir şey kaybetmiyerek gelebilen eşsiz ve tarih şâheseriydi. Mimârî ve tarihî kıymeti çok yüksekti. Bu küçük kilise Konya’yı Türkleştiren, müslüman yapan Selçuklu Türkleri’nin ilk namazlarını kıldıkları yerdi. Bu bina Konya’nın ilk müslüman mâbedlerinden olma bahtiyarlığına erişmişti. 

Bu ilk Selçuk eseri 1289 H. 1872 M. yılında mahrûti kısmının üst tarafı kesilerek buraya ahşap bir parça eklenmiş ve arasına Sultan Abdülaziz tarafından çok büyük bir çalar saat oturtulmuştur. Mescidin doğu tarafının pencere üstüne de bir tarih manzumesi yerleştirilmiştir (İ.Hakkı Konyalı, Sebil-1976, sayı: 34, s. 11).