2022 üretim yılına ait tarımsal destekler açıklandı. Desteklenen ürünlere girmeden, yıllara göre verilen desteklerle ilgili değerlendirme yapalım. 20 sene önce toplam 1,8 milyar TL olan tarımsal destekler, günümüzde 30 kat artışla 54 milyar TL'ye ulaşmış. 2022 yılı tarımsal destekleme bütçesi de 25,8 milyar TL iken, bu miktar 2023 yılında % 109 artışla 54 milyar TL'ye çıkartılmış.

Destekler yıllara göre şöyle: 2002 de 1 dolar yaklaşık 1.4 TL (o zaman 1USD 1.4 milyon) imiş. 2002 de 1.8 milyar TL olan destek bütçesinin karşılığı 1.3 milyar dolar kadar. 2022 destekleri 25.8 milyar TL nin karşılığı dolar ortalaması 16.0 TL den hesap edilirse en az 1.5 milyar dolar demektir. 54 milyar TL olarak açıklanan 2023 yılı desteğinin karşılığı dolar ortalama 20 TL olursa en az 2.5 milyar Dolar demektir. En kötü senaryo ile 1 dolar 25 TL olsa dahi 2023 yılı desteği 2 milyar doları geçiyor.

Buradan hareketle tarıma verilen desteklerin yeterli olduğunu ifade etmek değildir. Desteklerin yıllara göre dolar temelinde dahi düşmediğini, aksine, arttığını anlatmaktır. Öte yandan bu destekler sadece üretime verilenlerdir. Son 20 yılda sektöre (teknoloji, işletme, tesis kurma ve yenileme, üretim çeşitlendirilmeleri, damızlık ve tohumculuk sektörü altyapısı ve ıslahı gibi) oldukça geniş konulara, özellikle de finans bakımından önemli destekler verildi. Bunlardan TKDK desteklerini ele alalım.

Şu ana kadar TKDK da 21 bin projeye destek verildi. Bunların yatırım tutarı 15, 6 milyar TL olduğu resmi kayıtlarda mevcut. Ödenen hibe tutarı ise yaklaşık 8.3 milyar liraya ulaşmış. Sadece 2022 de desteklenecek proje sayısını 7 bin 714'e, yatırım tutarını da 5,5 milyar lirası hibe olmak üzere 10 milyar liraya yükseltilmiş durumda.

Anayasamıza göre tarımsal desteklere verilecek payı GSMH a göre en az % 1 olmalı. GSMH sı 1 trilyon dolar olan Türkiye’de tarımsal desteklerin en az 10 milyar dolar olması gerekiyor. Hemen olmasa da kademeli olarak toplam desteklerin 5 milyar Dolara yükseltilmesi üretim adına sevindirici olacaktır.

Üretim destekleri tüm destekler içinde ayrı bir sayfa. Nitekim bu manada önemli ürünlerden 2022 ürünü buğday, arpa, çavdar, yulaf ve tritikale için dekara mazot+gübre destek toplam 121 TL oluyor. Bu ürünler için gübre ve mazot desteği toplamda dekar başına 121 lira olarak ödenecek.

Aynı kalemde en yüksek artış pamuk ve çeltikte dekara mazot+ gübre desteği 271 Tl/Da. Nohut, kuru fasulye ve mercimekte dekara mazot + gübre olmak üzere 96 lira. Patates ve soyada mazot + gübre desteği 146 lira, yağlık ayçiçeğinde aynı destek kaleminde 109 TL ödenecek.

Destekler mısır, kanola, çay, zeytin, yem bitkileri, hayvancılık, hastalıklarla mücadele ve çoban desteği olarak uzayıp gidiyor. Ancak kendi ihtiyacımız için en çok döviz ödediğimiz ve üretimde en şanslı olan aspir ve soyaya destek daha fazla olmalı. Zira aspir kurak alanlarda en şanslı, soya da Akdeniz’den başka bölgelere (Kuzey Anadolu geçit ve İç Anadolu) açılması gerekiyor.

Tarım sektöründe son yıllardaki gelişmeleri anlamak için en azından ülke çapında çeşitli büyüklükteki modern işletmeleri görmek yeterlidir. Bunun için sadece işletmeler değil, üretim deseninde değişim (mısır, yonca, ayçiçeği), modern sulama sistemleri, yeni traktörler ve alet-makinelere de bakılmalıdır.

ÇKS ve destek dosyalarının hazırlanması, Bakanlığa verilmesi, hesaplanması ve ödenmesi de dâhil ilk çıktığından beri Bakanlığın teknik kadrosunu yoran bir uygulama olarak görüldü. Bu sene her ne kadar ÇKS ye girme on-line olsa da hayli yorucu oluyor ve teknik kadroyu oyalayıcı oluyor. Bu bakımdan bazı destekler kaldırılmalı veya sadeleştirilmelidir. Özel alanlarda ve ihracat şansı olan bitkiler için destekler artırılabilir. Toprak analiz desteği de ciddi istismar konusudur ve yerini bulmuyor.

Öte yandan destekler gerçek manada üretime gitmiyor, bu bakımdan kontrollü uygulamalarla üretime aktarılmanın yolları aranmalı, bunun için de Ürün Konseyleri devreye alınmalıdır.

Tarıma ne verilse helaldir ve devlete geri dönüyor. Tüm destekler Ülkeme, sağlığa, özgürlüğe, enerjiye ve hayata verilen bir değerdir. Ülkeme, üreticilere, insanlığa hayırlı ve bereketli olsun.