TARİHE YOLCULUK (108)

• Konya’da Delibaş Hadisesi ve Konya İsyanı’nın faillerini tesbit edip cezalandırmak için Dar-ı Harp Mahkemesi’nin yerine iki İstiklâl Mahkemesi kuruldu. Bu mahkemelerden biri “3 Numaralı Konya İstiklâl Mahkemesi” idi.

Delibaşı vuran Abdullah ve kellesini kesen Çerkez Murat ve arkadaşları, İstiklâl Mahkemesi’ne sevkedilmişler ve idama mahkûm edilmişseler de, hizmetleri ve katkılarını dikkate alarak bunları affetmiş, yine de tedbirli olarak göz hapsinde tutulmaları gerektiğine hükmetmişti.

Babalık gazetesinde yer alan haberlere göre, Vilâyetin emri gereği komiser muavini Teyfik ve arkadaşı Nuri, Delibaş’ın ölümü ile dağılan arkadaşları ile kardeşi Ömer’i yakalamakla görevlendirilmişlerdi. Alibeyhüyüğünde 8-10 Eylül 1921’de Delibaş’ın kardeşi Ömer ve üç arkadaşı yakalanarak Konya’ya gönderilmişlerdi. Halk bunları görmek ve lânetlemek için Hükümet Meydanında toplanarak kapıları tutmuşlardı. Halkı dağıtmak için zabıta kuvvetleri çıkarılmıştı. Daha sonra Karapınarlı Hacı Zihni ve dokuz arkadaşı daha yakalanarak İstiklâl Mahkemesi’nde yargılandıktan sonra cezalarını bulmuşlardı.  

Konya hadiselerinde kurulan Divân-ı Harp’ten sonra 1921 yılının nisan ayı içerisinde Divan-ı Örfi Mahkemeleri teşkil edilerek faaliyete geçmişti. Konya hadiselerini Bidayet Mahkemelerinden sonra İstiklâl Mahkemesi üzerine almıştı.

İsyanların çıkış sebepleri…

Anadolu’da pek çok bölgede birden fazla isyanlar çıkıyordu. Türk tarihi incelendiğinde karşımıza ‘isyanlar tarihi’ çıkar. Cumhuriyetin ilk yıllarında (1919-1921)da Anadolu’nun bir çok bölgesinde iç isyanlar çıkıyordu.  İsyanların çıkış sebeplerine bakıldığında bunlar; particilik çekişmesi “İttihatçı-İtilafçı çekişmesi”, yabancı (casus)kışkırtması, çıkarları zedelenen bazı gruplar, Milli Mücadeleye karşı olmak, bazı Kuva-yı Milliyecilerin hatalı hareketleri, hilâfet-saltanata bağlılığın tahrik edilmesi, dini duyguların istismarı” gibi bir çok sebep sayılabilir.

Konya İsyanı ve İstiklâl Mahkemeleri…

Arşiv belgelerinde, TBMM Gizli Celse Zabıtları ile o dönemin Konya gazetelerinde bu isyan; “Konya Vak’ası”,  “Konya Vaka-yi İsyâniyesi”, “Konya Hadise-yi İsyâniyesi” ve “Konya İsyanı”  olarak geçmektedir.

Delibaş olayı ile Konya İsyanının faillerini muhakeme etmek için iki İstiklâl Mahkemesi kurulmuştur. İstiklal Mahkemeleri başlangıçta sadece firari davalarına bakmak üzere kurulmuşlardı. Yetkileri kısa bir süre soma “düşman yararına çalışmak, memleketin maddi ve manevi gücünü kırmak, düşman hesabına askeri ve siyasi casusluk ile birlikte Hıyaneti Vataniye Kanununun cezalandırdığı suçların yargılanması ve hükümlerinin yerine getirilmesi” yetki alanı içine alınmıştır.

18 Eylül 1920'de Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekilliği tarafından, İstiklal Mahkemelerinin sayısı yargı bölgelerini ihtiva eden teklifi TBMM'sinde görüşülmüştü. Bu teklifte Kastamonu, Eskişehir, Konya, Isparta, Ankara, Kayseri, Sivas, Maraş, Elaziz, Diyarıbekir, Bitlis, Refahiye, Erzurum ve Van bölgelerinde olmak üzere 14 mahkemenin kurulması' öneriliyordu. Teklif edilen bu 14

mahkemeden 7’sinin hemen kurulması, teklifte ayrıca belirtiliyordu. Hemen kurulması istenen bu mahkemeler şu vilayetlerde olacaktı: 1-Kastamonu, 2-Eskişehir, 3- Konya, 4- Isparta, 5- Ankara, 6-Kayseri, 7-Sivas.

Üç No’lu Konya İstiklâl Mahkemesi

Mecliste yapılan bu görüşme ile "3 Numaralı Konya İstiklal Mahkemesi" kurulmuş oluyordu. Mahkemeyi oluşturacak üyelerde şu isimlerden oluşuyordu: Bursa Mebusu Osman Nuri Efendi (reis), Çankırı Milletvekili Tevfik Efendi (üye), Isparta Milletvekili Hacı Tahir Efendi (üye).

3 Numaralı Konya istiklal Mahkemesi'nin görev alanı ise “Konya Vilayeti, Afyonkarahisar Sancağı ve Aksaray Sancağı” olacaktı. 3 Numaralı Konya İstiklal Mahkemesi'nin kuruluş amacı; Konya ve mülhakatında çıkarak bir süre sonra civar bölgelere de sirayet eden Konya İsyanı'nın soruşturmasını yürütmek, Çıkış sebepleri hakkında TBMM'sini aydınlatmak ve TBMM'sinin otoritesini isyan bölgesinde tesis etmekti.

Konya İstiklal Mahkemesi 8 Kasım 1920'de fiilen görevine başlamış ve kaldırıldığı tarih olan 18 Şubat 1921’e kadar görevini fasılasız olarak sürdürmüştür. İstiklal Mahkemesi'nin görevine başlamasıyla birlikte, Konya'da görev yapan Divan-ı Harp Mahkemelerinin görevi sona, ermişti. Bu mahkemelerin baktığı davalarla ilgili bütün evrak ve dosyalar Konya İstiklal

Mahkemesi'ne devredilmişti.

YARIN: Erzurumlu Salih Hoca’dan Hz. Mevlâna’ya hakaret…