Bunun nedeni ise Enver Paşa’nın yaşamında gizlidir. Balkanlarda İttihat Terakkiye katılmış, Almanya’da askeri ataşelik yaparken Almanlar tarafından adeta devşirilmiştir. Almanların etkisiyle PAN TURANİZM-PAN İSLAMİZM hayallerin kapılmış, Osmanlı sarayını basarak Meşrutiyeti ilan etmiş, 32 yaşında tabur, alay komutanlığı yapmadan yarbay rütbesinde kendisini Harbiye Nazırı yaptırmıştır. 18 gün sonra general olmuş. 13 yaşındaki Abdülhamit’in yeğeni Naciye Sultan ile evlenip saraya damat olmuştur. Dindardır, kadercidir. “Kocamustafa Paşa semtinde Falcı Hadiye adlı kadına gitmiş falcı gelecekten haber vermiş, “yürü atıl, senin önünde açılmayacak kapı yoktur. Ordulara komuta edeceksin, dünyaya egemen olacaksın” dediğine inanmıştır. Tarihçe büyük misyonu olduğuna inanıyor ancak jeopolitik denen tarih ve coğrafi şartlarını bilmiyordu” diyen araştırmacılar vardır.

Bir jeopolitik uzmanı şöyle der, “Orta Asya bütün fatih ruhu yaşayanlar için deneme alanıdır. Tüm cihangirler için alın yazısıdır.”

Kazım Karabekir Paşa anılarında anlatır. “Bir gün imzaya girdiğimde, ‘Kazım kaşımdaki beyazlık cihangirlik belirtisi diyorlar sen ne dersin’ dediğinde hayretler içinde kaldım.”

Enver Paşa; Napolyon hayranıdır. Odasında her yerde bol bol Napolyon resimleri vardır. Kaçıp sürgüne gittiği Moskova’da 1920 yılında 1 Mayıs günü Kızıl Meydan’da akan yüzbinleri seyrederken bir Napolyon albümünün kenarına kırmızı mürekkeple şunları yazmıştır. “Beni de Napolyon’a benzetmişlerdi kabul etmem çünkü ben ikinci adam olmam.”

4 Ağustos 1922’de Tacikistan’ın Pamir dağları eteğindeki Balçevan’daki Çeğan tepesinde Ruslarla çarpışırken şehit olmuştur. Mezar yıllar sonra Türkiye’ye getirilmiştir. Botları, elbisesi, kılıcı, cebinden çıkan kuranı kerimi, dürbünü Moskova’daki askeri müzededir.

Sarıkamış Harekâtı savaş planı olarak mükemmel bir plandır. Harekâtın başarısızlığındaki asıl hata mevsimin ve doğa şartlarının ağırlığından çok, özellikle bu komutanların harekatın yapılış tarzındaki aceleci, inatçı ve kendi başına buyruk tavırlar sergilemeleridir. Lojistik yönden iyi hazırlanmış, stratejik ve taktik kurallara uygun, komutanların birlikte düşünüp, birlikte karar aldıkları planlı bir harekatla Sarıkamış alınabilirdi. Faciyayı doğuran nedenler; 1- Kış. Rusların “general kış” dedikleri mevsim şartları yüzünden ordu felç olmuştur. 2- Enver Paşa’nın deneyimsizliği, çılgınca hareketleri. 3- Hafız Hakkı Paşa’nın deneyimsizliği. 4- Komuta heyetinin görev aşkı eksikliği. 5-Askerlerin maneviyatı kırılmıştı, donan askerlere ve açlığa ilgi gösterilmemesi.

Kurmay Binbaşı Ali İhsan (Sabis)  durumu şöyle anlatmaktadır. “Bir savaşı kazanmak için ondan önce barış yıllarında hazırlanmak gerekir. Eğer zorunlu olmayan işlere harcanan paralarla savaş stokları oluşturulsaydı, savaşta gerek asker, gerek halk ve gerekse millet için gerekli yedek erzak, buğday arpa, şeker, gaz, demir ve benzerleri daha barış zamanında ambarlara konsaydı, hastaneler ıslah edilseydi, sonradan askere ve halka; arpa, mısır, kestane, nohut, hatta tahta talaşı karıştırılmış ekmek, keçiboynuzu karıştırılmış un, kurtlu fasulye yedirmez, şekersiz çay içirmezdik. Savaş  kendi başına bir ekin biçimidir. Barış zamanında ne ekilmişse savaş zamanında o biçilir.”