Sarıkamış savaşı sonunda Erzurum’daki yaralı ve donukların çoğunluğu hayatını kaybettiler. Buradaki askeri doktorları İstanbul değiştirmek istediğinde doktorlar hepimiz tifüsü atlattık yeni gelenler bu hastalığa bulaşmasın diye değişimi reddettiler. Çünkü tifüse bir kere yakalanan bir daha yakalanmıyordu.

Sarıkamış sonunda neler oldu

1.İngilizler hem Süveyş Kanalı’na hem de Çanakkale’ye saldırdılar.

2.Ruslar Trabzon’u işgal edip, Erzurum’u  alıp, Erzincan’a ilerlediler. Bitlis, Muş, Rusların eline geçti. Yunanlılar tüm egeyi işgal ettiler. Ermeniler doğuda Türkleri katlettiler.

3.Asker kaynağı azalınca 45 kg gelen her genç askere alındı. Çanakkale savaşına tüm okul öğrencileri katıldı. Nitelikli elemanlar yok oldu.

4.Tarımla uğraşan genç güç yok olunca boşluk doğdu. Kadınlar, kızlar, çocuklar, yaşlılar bağ bahçe tarla işleyemez olunca kıtlık oldu. Ekmek bulamayan Anadolu halkı süpürge tohumu bulamacıyla karnını doyurdu.

Atatürk anılarında Enver Paşa’yı ziyaret etmiş, “rengi solmuş bir vaziyetteydi, solmuş, zayıflamış bir haldeydi.”

“Biraz yoruldunuz” dedim

“Yok o kadar değil “

“Ne oldu”

“Çarpıştık o  kadar “

“Şimdi vaziyet nasıl “

“Çok iyidir. “Enver’i fazla üzmek istemedim diye  yazar.

Sarıkamış’tan çıkarılacak dersler

1. Liderinizi doğru seçiniz

2. Ekonomik bağımsızlığı olmayan ülkeler özgür değildir.

3. Bu ülke toprakları kolay kazanılmamıştır.

Sarıkamış  dramını halkımız  türkülere, ağıtlara, destanlara yazmıştır.

“Oltu’dan çıktık da Sarıkamış

Akıl almaz orda yatan üleşe

Askeri kırdıran Enveri Paşa

Kitlendi kapılar mekan ağladı”

“Enver paşa paşaların zireği

İşiten düşmanın titrer yüreği

Hürriyet mülkünün ortadireği

Sakla bari hüdam amandır bugün”