Kurmay Albay Aziz Samih (İlter) anılarında şöyle yazar; “Köprüköy’den Hasankale’ye geliyorum kar yağıyor her yer  donmuş, yol üstü arabalar, hastalar, atlar, eşekler develerle dolu, yolun iki tarafı   bunların ölüleri ile dolu. Sadece Hasankale’de hasta sayısı 4 bin. Bakacak Doktor tek Rıfkı Arif Bey. Korucuk köyünde kaymakam Hilmi Bey’i gördüm yaralı  askerleri barındırmak için memur edilmiş.  Kapısının önünde 10 ceset yatıyordu. Köy evlerinin birinin kapısını açtırdı odun tomrukları gibi üst üste istif edilmiş cesetleri gösterdi. Soğuktan taş kesilip heykeller gibi duran bu vücutlar bozulmuyor, kokmuyordu neden gömülmediğini sorduğumda kazma işlemiyor. Evvela odun bulup bir gün toprağı yumuşatmak sonrada kazmak gerekir. Halbuki benim yanımda ne odun ne de kazdıracak insan var, dedi.”

İstanbul’daki gazeteler halka neler yazıyordu? İstanbul ve Anadolu habersizdi.

"Kafkasya’ya ulaşmaya az kaldı"

"Sarıkamış önlerinde sürekli zaferler kazanıyoruz"

“Rus çarı son anda elimizden kurtuldu"

"Rus esirlerini barındıracak yer bulamıyoruz"

"Telgraf hatlarını döşemeye zaman bulamıyoruz"

Mehmetçikler donuyordu 30. Tümen’in 16 bin 300 askerinden bir gecede bin 400 kişi kaldı, 24-25 aralık gecesi 31. tümenin 16.000 savaşçısından 2000 kişi kaldı. 85 ve 86 alayların tamamı donarak şehit oldular sancakları düşman eline geçmesin diye askerlerin beline sarılarak geriye gönderildi.

Karlı, boranlı Allahüekber Dağları 30 bine yakın Mehmetciği bir gecede yutuvermişti. Dünya savaş tarihinde tümen seviyesinde bir gece donarak şehit olan Sarıkamış’ın haricinde yoktur.

Bir gecede 30 bine yakın askerini kaybeden kolordu komutanı Hafız Hakkı Paşa ertesi gün Enver Paşa’ya şöyle bir rapor gönderir: “Ddün kolordu Allahüekber dağlarını inanılmaz güçlükle aştı.  yürüyüşe geçeceğim rastlayacağım düşmanı  Allah’ın izniyle şiddetli saldırıyla perişan edeceğim. Cephede askerlerin hepsi donuktan değil aniden düşüp şehit oluyorlardı. Bu aniden ölen şehitlere eceliyle öldü yazılıyordu. Ölüm nedenlerinin bilimsel açıklaması için 24 Kasım 1942 beklendi. 2. Dünya savaşında 230 bin Alman ordusunun mevcudu 2.5 ayda 90 bine düşünce Almanlar bu aniden düşüp ölenleri araştırmak için cepheye profesörler getirdiler. Ölenlerin patolojik incelemesinde.

İç organlarda solma, karaciğerde kan toplama, kemik içindeki iliklerde sarı ve kırmızı pelte, sağ kalp kapakçığının büyümesi. Bu ani ölümlerin nedeni HIZLI YAŞLANMAYDI. (devam edecek)