Bu yazının birinci bölümünde 20. yüzyılın başından bugüne uzanan sürede Türkiye ve bölge ülkeleri için bölücü bir fitne unsuru olmaktan çıkamayan; Türkiye ve Türkiye dışındaki ayrılıkçı Kürtçülerin, emperyalist devletlerin desteğiyle kurdurulan devletleri ele almıştım. Böylece de Şeyh Mahmut’ un 1918-1922’deki Güney Kürdistan Hükümetinden bahsetmiştim. Bazı Kürt aşiretlerinin itirazlarına rağmen İngilizlerin bölgeyi parçala-kolay yönet anlayışı ve kışkırtması ile kurulan bu devlet denemesinde düşülen feci durum şuydu.

Şeyh Mahmud, İngiliz yönetiminin önce kışkırtması, ardından işine gelmeyeceği düşüncesi ile farklı stratejilere girmesi karşısında İran sınırının ötesinde topladığı 300 kişilik kuvvetiyle 22 Mayıs 1919 günü Süleymaniye’ye saldırmış ve İngiliz Binbaşı Hause’u tutsak edip kendini Kürdistan Kralı ilan etmişti. Şeyhin, şehri ele geçirmesi üzerine İngilizler tüm kuvvetleriyle 17 Hazirana kadar süren savaşlarda, özellikle savaş uçaklarını kullanarak kısa zamanda etkisiz hale getireceklerdi.

Sadece askeri birliklere değil, sivil hedeflere ve göçebe çadırlara da bombalar yağdıran İngilizler uçak saldırılarıyla istenilen sonuca varamayınca, bu sefer karadan ve havadan yoğun bir taarruza geçerek Barzan geçidindeki kanlı çatışmalarda birçok Kürt ile beraber Şeyh Mahmud da esir edeceklerdi. 18 Haziranda, Süleymaniye’yi kontrollerine alan İngilizler, Şeyh Mahmud’ u önce idam cezasına çarptırsa da siyasi ortamı göz önüne alarak, bunu ömür boyu hapse çevirip, Hindistan’a sürgün edeceklerdi.

Meydana gelen bu gelişmelere karşılık Irak’taki sivil komiser Arnold Wilson, İngiliz yetkililere gönderdiği raporda şunları ifade etmekte bir mahzur görmemişti: “Son olaylar, Majestelerinin hükümetince, kabul edilen otonom Kürt devletleri politikasının gerçekleştirilmesinin zorunluluğu ile ilgili görüşümü hiç değiştirmedi. Fakat kontrol derecesi, ülkenin ihtiyaçlarına ve stratejik değerlendirmelere bağlı kalmalıdır.” Fakat aynı Wilson, 15 Kasımdaki şu telgrafında ise Kürt Devleti kurmanın zorluk ve sıkıntılarını görünce farklı fikirler öne sürmekten de geri durmayacaktı: “Şiî unsurların, Sünnîlerin ağır basacağı bir Arap hükümetini kabul etmeyeceklerinden tamamen eminim. Bu şartlarda, otonom Kürt Devletleri kurmak imkânsız görünüyor ve Irak’ın kuzey sınırı belirlenmedikçe, biz bu devletlerin muhtemel şeflerine bizim politikamızı desteklemelerini teşvik edecek güvenceler veremeyiz”, diyordu.

Şeyh Mahmud hareketini zorbalıkla bastırdıktan sonra bölgede sıkı bir politika izlemeye başlayan İngiltere’ye karşı, Kürtlere iyi davranmadığı gerekçesiyle Erbil-Revandiz arasındaki Sürücü aşireti ve diğer bazı aşiretler yer yer ayaklandılar. 1920 yılı ortalarında patlak veren ayaklanmayı güç kullanarak bastıramayan ve daha da büyümesinden endişelenen İngilizler, sürgündeki Şeyh Mahmud’ u tekrar Süleymaniye’ye getirerek, manda altında bir Kürdistan Krallığını kabul edeceklerdi. Lâkin İngilizlerin şeyhe güvensizliği hâlâ devam ediyordu. Eylül 1922’de Süleymaniye’ye dönen Şeyh Mahmud, Ekim ayında kendisini bir kez daha Güney Kürdistan hükümdarı ilan etmişti.

Devleti ikinci defa düzenlemeye çalışan Şeyh Mahmut’un İngilizlerle arasında yeniden sürtüşmeler başladı. 3 Mart 1923’te İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetlerinin250 kiloluk bombalarla saldırısına direnemeyen Mahmud, İran’a çekilmek zorunda kalmıştı. 16 Ağustos 1923’ten Mayıs 1924’e kadar aralıklarla devam eden hava akınları sonucunda, Pencawin’e sığınmaktan başka çaresi olmayacaktı.

İngilizlerin kendisine vaat ettiği siyasi hak ve imtiyazlardan fayda ummaktan vazgeçen şeyh, Lozan Antlaşması ile Erbil, Kerkük ve Süleymaniye’nin içinde yer aldığı Güney Kürdistan’ın Irak’a bırakılması üzerine, alternatif olarak Sovyetlerin dostluk ve desteğini elde etme yoluna gidecek ve 20 Ocak 1923’te Tebriz Konsolosu aracılığıyla gönderdiği mektupta taleplerini dile getirecekti.

Şeyh Mahmud ’un mücadelesi 1924 yazında Süleymaniye’nin İngiliz-Irak birlikleri tarafından işgal edilmesine kadar sürecekti. Böylece İngiliz oyunu ile bir Kürt devlet denemesi daha sona erecekti.

DEVAM EDECEK.