Ermenek, doğuda Mersin'in Mut, güneyde Anamur, Gülnar ilçeleriyle; batıda Karaman’a bağlı Başyayla, Sarıveliler ilçeleriyle; kuzeyde Hadim, Karaman ve Mut topraklarının bazı kısımlarıyla çevrilmiş bir ilçemizdir.

2024 sonu itibariyle Ermenek nüfusu 28.103'tür. Başyayla 3.434, Sarıveliler 11.884 nüfusa sahiptir.

Ermenek, 800 yıldır Başyayla Sarıveliler üçlüsü olarak Orta Torosların bir merkezi konumundadır. Bu zor coğrafyanın idaresini kolaylaştırmak için atalarımız, Cumhuriyet’e kadar neredeyse 300 sene süren, Başyayla’nın şu anda bir köyü olan Davdas (Üzümlü)’de Nevahi adında bir kaza merkezi kurmuşlardır. 1990 yılında ise yine aynı yerde bu sefer Başköy merkezli Başyayla ilçesi kurulmuştur. Yine idarenin kolaylaşması için ufukların üstünde yer alan Başdere bölgesinde de Sarıveliler adıyla bir ilçe merkezi kurulmuştur.

Biz her ne kadar yönetim bazında üç ilçeye ayrılsak da gönlümüzde, kültürümüzde, coğrafyamızda, özelliklerimizde her şeyimizle bir bütünüz.

Ermenek bu iki kardeş ilçemizle beraber Taşlık Kilikya’da en önemli konumlara sahiptir. Bunlardan birincisi onu aşkın antik kentle Germanicopolis’in bunlara bir başkent olması konumudur. İkincisi ise 1228 yılında Ermenek bölgesine yerleştirilen merhum atamız Nure Sofi önderliğindeki Karamanoğulları Beyliği’nin 1256'da burada başkent kurup 1263'e kadar beyliğin yönetimini burada tutmalarıdır.

Ermenek’in Kronolojik Antik Tarihi *

M.Ö. 3000 ila 2000 Kabataş devrinde Ermenek bölgesinde Proto Hititler yaşamıştır.

M.Ö. 2000 - 1400 arasında Akalar ve Luviler taşlık Kilikya’ya hâkim olmuştur.

M.Ö. 1400’lü yıllarda Ermenek bölgesi Hititlerin elinden çıkarak Arzavalıların eline geçer.

M.Ö. 6. yüzyılda Kilikya bölgesi Babil Devleti’ne bağlanır.

M.Ö. 5. yüzyılda ise Persler yani İranlılar bölgeye hâkim olur.

M.Ö. 4. yüzyılda ise Helenistik Çağ denen Büyük İskender devri başlar ve Persleri buradan çıkararak Ermenek bölgesini ele geçirir.

M.Ö. 3. yüzyılda Selevkoslular yöremize hâkim olur.

M.Ö. 133 yılında Roma imparatorluğu egemenliğine geçer.

M.S. 395'te Roma imparatorluğu bölününce Ermenek, Bizans imparatorluğunda kalır.

M.S. 7. yüzyıldan 11. yüzyıla kadar Emeviler ve Abbasiler ile Bizanslılar arasında büyük bir çekişme noktası olan taşlık Kilikya bölgesi 1071'de Anadolu'nun kapılarının Türklere açılmasıyla tamamen bir Türk - Müslüman yurdu olmuştur.

Ermenek İsminin Kaynağı **

Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Ermenek adının kaynağı:

1670 yılında Ermenek’e gelip kaleyi hayranlıkla izleyen Evliya Çelebi 10 ciltlik Seyahatnamesinin 9. cildinin 305. sayfasında şöyle der:

“Ermenek halkı kalenin altında yer alan varoşta engebeli ve İrem bağlarına benzeyen bahçelerde otururlar.”

Bu ifadede İrem bağları benzeri derken,” benzer” Farsçada NÂK kelimesi ile ifade edilir. İrem ile birleşildiğinde İrem-nâk kelimesi ortaya çıkar yani İrem’e benzeyen yer demek olur. İrem, Kur’an’da da geçen ünlü bağların adıdır. Tabii ki Germanicopolis'ten gelmesi daha mantıklı olmakla beraber bu isim de hepimizin ruhunu okşayan bir addır. Merhum Kamil İlisulu da1962 basımı “Ermenek İlçesi” kitabında aynı görüşü ifade eder.

Genel kabul gören Ermenek isminin kaynağı şöyledir: “M.S. 30’lu yıllara kadar Marassa veya Maraspolis olarak bilinen Ermenek'in adı bu tarihten sonra Romalı Kumandan Germanicus'a izafeten Germanicus Şehri anlamına gelen Germanicopolis olarak değiştirilmiştir. İslami dönemdeki eserlerde Ermenâk olarak geçen kelime, 1940 yılından sonra Ermenek şeklini almıştır.”

1830 Ermenek’in 14 Mahallesinin Nüfusu ***

1- Değirmenlik 304, 2- Keçipazar 216, 3- Sandıklı 210, 4- Saray 199, 5- Careddin 182, 6- Zaviye 165, 7- Sipas 121. 8- Akça Mescit 103, 9- Cemle 119, 10- Kemros-i Kebir 161, 11- Gülpazar 78, 12- Arapşah 65. 13- Bağarası 37, 14- Kemros-i Sağir 10. Toplam erkek nüfus: 1971 + kadınlar 1971 = 3942 kişi

1830 Sarıveliler: 3200 kişi +

1830 Başyayla: 1700 kişi x

1845 Yılında Ermenek ve Köylerinde Oturanlar ****

1845 yılında Ermenek merkez 9 mahalle ve 26 köyünde ikamet eden 2001 hanenin aile ve mal dökümlerini içeren ve bizlerin büyük dedemize kesinlikle ulaşmamızı sağlayacak olan bu eserde;

Ermenek merkez; Akçamescit 51, Arapşah 27, Celal 90, Değirmenlik 137, Gülpazar 41, Keçipazar 108, Sandıklı 102, Saray 88, Zaviye 62 mahallelerinde 706 haneden oluşan Ermenek merkez dokuz mahallede hane başı beş kişi varsayarsak 1845 yılında Ermenek’te takriben 3500 kişi yaşamaktaydı.

Ermenek’e bağlı; Alakise (Güneyyurt Yenimahalle) 24, Güneyyurt (Gargara) 135, Kazancı 119, Sarıvadi 40, Gökçekent (Akmanastır) 81, Çatalbadem (Yukarı İrnebol) 62, İkizçınar (Aşağı İrnebol) 33, Yalındal (Arnava) 47, Olukpınarı (Kopukoluğu) 15, Görmeli 64, Çimene 19, Çavuş 11, Ahad 17, Çamlıca (Muhallar) 15, Kayaönü (Ezvendi) 26, Eskice 19, Yukarı Çağlar (Yukarı İzvit) 87, Aşağı Çağlar (Aşağı İzvit) 57, Katranlı (Dindebol) 93, Tepebaşı (Bednam -Halimiye)107, Boyalık 47, Pamuklu (Cenne) 53, Ardıçkaya (Nadire) 43, Elmayurdu (İznebol) 73, Yerbağ (Güzve) 29, Yaylapazarı (Zeyve) 23 olmak üzere 26 köyde 1300 hane vardı.

Sarıveliler’de 1845 yılı 16 köy dâhil 600 hane vardı. +

Başyayla’da 1845 yılında altı yerleşim yerinde 345 hane vardı. x

Ermenek’in İl Olduğu Zamanlar *****

1868 Ermenek sancak – il merkezi

Osmanlı devletinde 1868 yılından itibaren eyalet ve vilayetler, bağlı yerlerin genel istatistiklerini ele alan salnameler çıkarmaya başlamışlardır. O tarihlerde Ermenek’in bağlı olduğu Adana vilayeti de bağlısı bütün kaza, mahalle ve köylerin bilgi ve tarihi istatistiklerini ele alan salnameler yayınlamaya başlamıştır.

1868 yılında ilk yayımlanan Konya Salnamesinde, bağlı kazalarıyla beraber Ermenek sancağının / ilinin bürokrasisi, ekonomisi ve coğrafi durumu yer almaktadır.

İçel Sancağı Ermenek

Mutasarrıf Ahmet Rüştü Paşa

Naibi: Mehmet Said Efendi

Müftü: Hafız Ahmet Efendi

Muhasebeci: Tahir Efendi

Tahrirat / Yazı İşleri Müdürü: Şükrü Efendi

Sancak İdare Meclisi doğal Üyeler:

Başkan Mutasarrıf Paşa – Naib – Müftü – Muhasebeci - Tahrirat Müdürü

Seçilen Üyeler: Abdülmümin Efendi, Ahmet Fevzi Bey, Mehmet Rafet Efendi Abdullah Efendi, Kâtip Ahmet Bey

Sancak Hukuk Temyiz Meclisi:

Başkan: Naip Mehmet Said Efendi

Üyeler: Hacı Mehmet Efendi - Mehmet Emin Efendi - Mustafa Şükrü Efendi - Hacı Mehmet Efendi - Hacı Abdullah Efendi - Osman Efendi

Kâtip Mustafa Mevci Efendi

Sancak Muhasebe:

Muhasebe Kâtibi: Vasıf Efendi

1. Yardımcı Mahmut Efendi

2. Yardımcı Ahmet Efendi

Beytülmal / Maliye Memuru: Mehmet Efendi

Sandık (Ziraat Bankasından önceki hizmet birimi) Emini: Mustafa Vehbi Efendi

Sancak Yazı İşleri:

Tahrirat / Yazı İşleri Müdürü: Şükrü Efendi

Müsevvit / İlk Yazan: Ali Efendi

Mübeyyiz / Düzelterek yazan: Abdullah Bey

İçel Ticaret Mahkemesi:

Hacı Ali Efendi zade Ahmet Efendi

Daimi üyelerden Hacı Süleyman Ağa - Agop Efendi

Geçici üyeler: Hacı Mustafa Efendi - Serkiz Efendi - İsmail Efendi tercüman

İçil Sancağı Belediye Meclisi:

Muhasebeci: Tahir Efendi

Muavin: Celal Efendi

Ziyaeddin Zade Mehmet Efendi

Hacı Yahya Efendi

Hacı Hüsameddin Ağa

Sipahi Hacı Hasan Ağa

Tüccar-ı Hayriye’den Said Efendi

Kâtip: Mustafa Efendi

İçil Sancağı Mutasarrıflığı Ermenek Kazası Mahalle ve Köyler Müslüman Nüfus

Ermenek Kazası 15 mahalle, 30 köy 3700 - Nevahi Nahiyesi 45 köy 5786

Yekûn 9486. Ermenek’e bağlı kazaların tamamında 288 yerleşim yerinde 43 bin kişi vardır.

Ermenek Sancağına Bağlı Kazalar:

Anamur (Gazi Paşa, Anamur’a bağlı nahiyedir) - Mut – Gülnar – Silifke - Karataş (Erdemliden beride şimdi olmayan bir kazadır) Zeyne (şu anda Gülnar’a bağlı bir yerleşim yeridir) Sinanlı (Şu anda Ermenek sınırındaki Mut’a bağlı köylerin bağlı olduğu bir kaza idi)

İçel merkezde (Ermenek) büyük ve küçük 10 Cami ve 14 mescit vardır. 4 medrese vardır bir rüştiye ile 12 de ilkokul bulunmaktadır. Merkezde bir Mevlevihane ve 25 adet Çeşme yer alıyor. Zeyne kazasında büyük Allah dostu Şeyh Ali Semerkandi hazretleri metfundur.

Medreselerinde 100, ilkokullarda 350, Rüştiyede 140 öğrenci bulunmaktadır.

İçil merkezi olan Ermenek’te dericilik, saraçlık, ayakkabıcılık ve balta kazma saban demiri gibi birçok sanayi aleti üretilmektedir. Alaca ve ham bez dokunmaktadır. Kendisine bağlı kazalarda da her türlü kilim çuval ve ipek dokumacılığı yapılır. Ermenek merkezli İçel’de tütün, buğday, arpa, çavdar, pamuk, susam, darı, mısır, burçak, salep, boya, mazı, ipek, harnup, nohut, soğan, yaş ve kuru üzüm, elma, armut, erik, zerdali, kiraz, karpuz, kavun ve benzeri meyveler ile sebzenin her türlüsü yetişir. Ayrıca bölgede yüklü miktarda yapağı ve keçi kılı elde edilir, pirinç, palamut ve kereste imali de bol miktarda yapılır. Anamur’a bağlı Gazipaşa kasabasında limon ve portakal da yetişir.

Son 200 Yılda Ermenek ******

İçel Sancak merkezi 1827 yılında Ermenek’e alınmıştır. Ermenek'in Sancak merkezliği yani kendisine 7 kazanın bağlı olduğu il olması 1869'a kadar 41 yıl sürmüştür.

1869'da İçel sancağı Adana'ya bağlanmış Sancak merkezi de Silifke’ye aktarılmıştır. 1969 yılında Ermenek’ten Sancak merkezli Silifke’ye aktarıldıktan sonra uzun tartışmalar başlamış ve 1878 ve 1903 yılında sancaklığın tekrar Ermenek’e iadesi İstanbul tarafından karar verilse de Adana vilayeti tarafından uygulanmamıştır.

Ermenek 1905 yılında Konya'ya bağlanmış, 1915 yılında tekrar Adana'ya geçmiştir. 1919'da ise tekrar Konya’ya bağlanmıştır. 1989 yılında Ermenek ve diğer iki kardeş ilçe Sarıveliler ve Başyayla ile beraber yeni il olan Karaman’a bağlanmıştır.

Kaynaklar:

* Halit Bardakçı Bütün Yönleriyle Ermenek Başyayla ve Sarıveliler 2005

** Evliya Çelebi Konya - Karaman - Mersin Günleri / Mükremin Kızılca

*** 1830 Ermenek Nüfus Kayıtları Mükremin Kızılca 2017 Konya SÜ Matbaası EB

**** 1845 Ermenek ve Köyleri Hane Mal Varlıkları / Mükremin Kızılca 2019 Konya ÇİMKE

***** Milli Mücadelede ve Yıllıklarda Ermenek / Mükremin Kızılca 2024 / ÇİMKE Konya

****** Ahmet Ali Gazel - İçel sancağının yönetim merkezi olmak için kazalar arasında yaşanan mücadele / 2016 Erzurum

+ Sarıveliler 1830 – 1845 – 2023 / 400 S BB ÇİMKE Aralık 2023 Konya

X Başyayla 1830 Nüfus 1845 Hane Beyanı Tarihi / 250 S BB ÇİMKE Şubat 2021 Konya

Taşeli’nin İncisi Güneyyurt (Gargara) 500 S KONRAS 2016 Konya